Siemaszko Napoleon (ur. 25 VIII 1907 w Wilnie, zm. 14 III 1993 w Warszawie) – działacz Stronnictwa Narodowego, polityk.
Był synem stolarza, właściciela warsztatu stolarskiego w Wilnie. Po wybuchu I wojny światowej jego rodzice zostali całkowicie zrujnowani, w związku z tym wraz z czworgiem rodzeństwa został wysłany do rodziny w pow. Oszmiańskim. Po klęsce wojsk rosyjskich na froncie niemieckim został zesłany jako tzw. bieżeniec w głąb Rosji, gdzie przebywał w skrajnie trudnych warunkach materialnych aż do jesieni 1918, pobierając nieregularnie nauki w zakresie szkoły podstawowej.
Po powrocie do Polski od 1919 kontynuował naukę w Gimnazjum im. Króla Augusta w Wilnie. Po przerwie, spowodowanej kilkumiesięcznym pobytem w Seminarium Duchownym w Wilnie, przeniósł się do Oszmiany, gdzie w 1929 uzyskał maturę w Gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Już na pierwszym roku studiów rozpoczął działalność w szeregach Młodzieży Wszechpolskiej, wkrótce wstąpił do Obozu Wielkiej Polski. 1931-1933 współpracował z „Dziennikiem Wileńskim”, publikując artykuły w jego tygodniowym dodatku – „Ruchu Młodych”.
Po ukończeniu studiów (1933) podjął pracę jako sekretarz Związku Właścicieli Autobusów Województwa Kieleckiego oraz rozpoczął działalność polityczną w Stronnictwie Narodowym. Po jednym z przemówień został po raz pierwszy aresztowany przez policję i postawiono mu zarzut „zorganizowania związku przestępczego”. Na rozprawie w 1934 został jednak uniewinniony. Po wielu zabiegach uzyskał wpis na aplikację adwokacką, początkowo u mec. Lucjana Gierowskiego w Kielcach, następnie u mec. Kazimierza Kowalskiego w Łodzi.
W Łodzi rozwinął szeroką pracę polityczną, obejmując stanowisko kierownika Wydziału Młodych SN. Wziął udział w organizacji wyborów samorządowych, które przyniosły zdecydowane zwycięstwo SN, którego kandydaci zdobyli 36 miejsc (na 70) w Radzie Miejskiej. Przypłacił to zesłaniem do obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej, w której przebywał od XI 1934 do III 1935, doznając licznych upokorzeń i szykan. Nosił tam nr 242. Na rutynowe pytanie, zadawane w obozie: „kim aresztowany jest?” – odpowiedział: „jestem aplikantem adwokackim, narodowcem„. Usłyszał odpowiedź: „milcz, siad, padnij! Jesteś bandytą!” (Wspomnienia mec. Napoleona Siemaszki, maszynopis, zbiory autora). Po wyjściu z Berezy był przyjmowany przez Romana Dmowskiego i otrzymywał różne zadania organizacyjne z ramienia władz centralnych SN.
Ponownie został aresztowany 31 I 1936 w Warszawie i oskarżono go o przywództwo „bojowej grupy terrorystycznej”, w której skład miało wchodzić jeszcze 26. członków SN. 6 IV 1936 zapadł wyrok w Łodzi, w którym otrzymał karę 4. lat więzienia. W rozprawie apelacyjnej wyrok zmniejszono mu do 3 lat więzienia (prokurator żądał aż 8 lat). Jego obrońcą w procesie był m.in. mec. Zbigniew Stypułkowski. Karę więzienia odbywał m.in. w Sieradzu, Cieszynie i Krakowie. W jej trakcie był poddawany szczególnym szykanom psychicznym. Np. na początku 1938 prasę obiegła wieść, że spotkał się w kawiarni w Warszawie z mec. W. Szumańskim. Następnie jakoby złożył raport na policji, że mec. Szumański miał się rzekomo źle wyrażać o komisarycznym prezydencie Warszawy, Stefanie Starzyńskim. 27 II 1938 w „Warszawskim Dzienniku Narodowym” ukazało się wyjaśnienie, że Napoleon Siemaszko odbywa karę więzienia w Krakowie i taka rozmowa nie mogła w ogóle się odbyć.
Po śmierci Romana Dmowskiego (2 I 1939) „Warszawski Dziennik Narodowy” w numerze specjalnym (2-7 I 1939) zamieścił jego telegram, wysłany z więzienia. Podczas odbywania kary w więzieniu w Krakowie wobec zbliżającej się wojny oddał wszystko, co miał, na Fundusz Obrony Narodowej. 31 V 1939, po odbyciu całości kary, został zwolniony i natychmiast podjął działalność polityczną, mimo że z więzienia wyszedł z mocno nadszarpniętym zdrowiem (przeszedł trzy operacje). Decyzją Komitetu Głównego SN 25 VI 1939 wszedł w skład Zarządu Głównego SN, jako kandydat zaaprobowany przez wszystkie frakcje partyjne.
27 X 1939 „Przewodnik Katolicki” (wychodzący w New Britain, USA), opublikował jego obszerny list, wysłany 28 VIII 1939, do młodego działacza narodowego Romana Galińskiego w USA, zawierający opis jego przejść więziennych i charakterystykę sytuacji w kraju tuż przed wybuchem wojny. Podczas okupacji utrzymywał ścisłe związki konspiracyjne z grupą mec. Kazimierza Kowalskiego, jednego z organizatorów i przywódców Narodowo-Ludowej Organizacji Wojskowej (NLOW). Po jego tragicznej śmierci w 1942 NLOW weszła w skład Narodowych Sił Zbrojnych. Jednak Napoleon Siemaszko do końca okupacji niemieckiej nie odgrywał większej roli w konspiracyjnym SN.
1945-1947 utrzymywał luźny kontakt z działaczami SN pod okupacją komunistyczną. Odbył m.in. spotkania z Adamem Doboszyńskim, który nielegalnie przedostał się do Polski i usiłował wpłynąć na sytuację polityczną w kraju, apelując do formacji narodowych o powstrzymanie akcji zbrojnych w ramach „ekonomi krwi”. Napoleon Siemaszko 25 IV 1947 ujawnił swą konspiracyjną działalność polityczną w WUBP w Warszawie. Mimo to, już 29 IX 1947 został aresztowany w ramach „sprawy Doboszyńskiego”. Po dwuletnim, ciężkim śledztwie, prowadzonym w gmachu MBP przy ul. Koszykowej w Warszawie oraz w Więzieniu Karno-Śledczym na Mokotowie, został skazany na karę 5 lat więzienia. Karę odbywał m.in. na Mokotowie i w Rawiczu. W więzieniach zetknął się z wieloma działaczami Polski Podziemnej, m.in. z członkami IV Komendy Zrzeszenia WiN, z żołnierzami AK z Wileńszczyzny, z żołnierzami Powstania Warszawskiego z „Zośki” i „Parasola”, ale także z byłym sanacyjnym wojewodą poleskim, płk. Wacławem Kostek-Biernackim, organizatorem „obozu odosobnienia” w Berezie Kartuskiej. Na skutek daleko posuniętego reumatyzmu nie mógł on samodzielnie chodzić i Napoleon Siemaszko wynosił go na więzienny spacerniak na swych własnych plecach.
Podczas odbywania kary Napoleon Siemaszko był pozbawiony ciepłej garderoby, ale szef Wydziału Nadzoru Prokuratorskiego Nad Śledztwem w Sprawach Szczególnych, mjr Maksymilian Lityński (vel Lifsches) powiadomił jego rodzinę, że „więzienie dysponuje dostateczną ilością ciepłej odzieży i przebywający tam więźniowie są należycie zaopatrzeni na zimę” (pismo mjr. M. Lityńskiego do Anny Nowackiej z 20 I 1948). Więzienie opuścił po odbyciu całości kary 30 IX 1952. Jego wielokrotne prośby o wpisanie go na listę adwokatów przez szereg lat kończyły się odmownie, z uzasadnieniem, że „Obywatel na obecnie zajmowanych stanowiskach może nie mniej pożytecznie pracować dla Polski Ludowej, niż w adwokaturze” (odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości z 22 XII 1955).
Wyrokiem Sądu Najwyższego z 25 VII 1957 został uniewinniony z zarzutu popełnienia przestępstwa, za które przebywał w więzieniu 1947-1952. Dopiero wtedy mógł otrzymać uprawnienia wykonywania zawodu adwokata. W poł. lat 70-tych rozpoczął organizowanie nieformalnych spotkań działaczy Ruchu Narodowego i organizowanie okolicznościowych odczytów oraz uroczystości. Na szerszą skalę rozwinął działalność polityczną od 1980, wówczas to jego mieszkanie (początkowo przy ul. Franciszkańskiej w Warszawie, następnie przy ul. Pięknej) przekształciło się w nieformalny „salon polityczny”, w którym odbywały się regularne spotkania formacyjne, na których bywali narodowcy z kraju i z zagranicy. W porozumieniu z nimi utrzymywał stałe kontakty z przywódcami i działaczami SN na emigracji oraz z Instytutem im. Romana Dmowskiego w Nowym Jorku i Chicago.
W ramach działań, mających odrodzić Ruch Narodowy, doprowadził do powstania Instytutu Historycznego im. Romana Dmowskiego w Warszawie (XII 1990), którego został wiceprezesem. Instytut prowadził szeroką akcję wydawniczą, organizacyjną (przez powołanie oddziałów terenowych) i formacyjno-propagandową (publiczne odczyty i spotkania). Był jednym z inicjatorów utworzenia Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (IV 1991), obejmując w nim funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego. Do ostatnich chwil życia, mimo kłopotów zdrowotnych (na skutek wypadku i uszkodzenia biodra nie opuszczał łóżka) cały czas interesował się odradzaniem Ruchu Narodowego, którego dobrem kierował się w całym życiu politycznym.
Leszek Żebrowski
Źródła:
„Karta informacyjna” więźnia obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej z 9 I 1935, Gławnoj Archiv Brestskoj obłasti, Brześć, fond no 98, opis no 1, dieło no 2095;
Pamięci Romana Dmowskiego 9 VIII 1964 – 2 I 1939, „Warszawski Dziennik Narodowy” 2-7 I 1939;
Mgr Napoleon Siemaszko opuścił więzienie, „Warszawski Dziennik Narodowy” 2 VI 1939;
Na dzień przed wojną (List młodego działacza narodowego, byłego więźnia w Berezie Kartuskiej), „Przewodnik katolicki” z 27 X 1939 (USA);
Jerzy Janusz Terej, Idee, mity, realia. Szkice do dziejów Narodowej Demokracji, Warszawa 1971;
Jerzy Janusz Terej, Rzeczywistość i polityka, Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji, Warszawa 1979;
Jerzy Pilaciński, Narodowe Siły Zbrojne. Kulisy walki podziemnej 1939-1946, Londyn 1976;
Piotr Siekanowicz, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934-1939, Warszawa 1991;
Piotr Siekanowicz, Praktyki dyktatury. Sprawa napadu na redakcję „Dziennika Wileńskiego” w 1938 r., Warszawa 1993;
Leszek Żebrowski, Napoleon Siemaszko. Nie uległ żadnej władzy, „Gazeta Polska” z 21 marca 1996;
materiały własne autora.
