Nakoniecznikow Stanisław (1898-1944), ps. „Gryf”, „Kiliński”, „Kmicic”, „Ordon”, „Wujek”, „Stanisław”,„Zan”, mjr sł.st. kaw. WP/płk NSZ, Komendant Główny NSZ-ONR.
Ur. 27 XII 1898 w Warszawie, syn Bolesława i Marceli z Klukowskich. W 1918, jeszcze jako uczeń Szkoły Realnej zgłosił się na ochotnika do oddziału kawalerii mjr. Czesława Bystrama. 1 I 1919 otrzymał przydział do 3 pułku ułanów na froncie z bolszewikami, m.in. w składzie Armii gen. J. Hallera. 5 IX 1920 został poważnie ranny w obie nogi, ale służby wojskowej nie porzucił. 17 IV 1921 otrzymał awans do stopnia ppor. kaw. Następnie ukończył kurs doskonalenia oficerów przy KOK IX w Brześciu, a 1924 kurs w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Pełnił służbę w różnych jednostkach WP, m.in. w 2 psk, w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu (jako instruktor-wychowawca).
1932 został dowódcą szwadronu „Żurno” w Korpusie Ochrony Pogranicza. 1937 ukończył kurs techniczno-strzelecki i unifikacyjno-doskonalący w Centrum Wyszkolenia w Rembertowie, następnie objął dowództwo szwadronu KOP „Stołpce”. 1921 awansował do stopnia por., 1932 – rtm. i 1939 – mjr. Po ostatnim awansie objął stanowisko dowódcy kawalerii dywizyjnej 2 DP Leg. Kampanię wojenną 1939 przebył w składzie Armii „Łódź”, m.in. w obronie twierdzy Modlin. Po upadku twierdzy przyłączył się do grupy kawalerii, dowodzonej przez gen. W. Andersa, usiłującej przebić się do Warszawy. Oddział Nakoniecznikowa został rozbity przez Niemców na przedpolach Warszawy a on sam dostał się do niewoli, z której zbiegł w X 1939.
Od 1940 w ZWZ był terenowym zastępcą komendanta Podokręgu II (północne Mazowsze), krypt. „Północ”, równolegle pełnił funkcję inspektora Inspektoratu II. Pod koniec 1942, na skutek zatargu z nominalnym komendantem Podokręgu ppłk. T. Tabaczyńskim ps. „Kurp”, „Rolka” oraz komendantem Obszaru Warszawskiego AK gen. A. Skroczyńskim ps. „Łaszcz” przeszedł wraz z częścią sztabu Podokręgu i większością żołnierzy do tworzących się NSZ. Konflikt dotyczył działalności kuriera Podokręgu Tadeusza Zielińskiego ps. „Włóczęga”, który okazał się agentem Gestapo a był obdarzony całkowitym zaufaniem przełożonych w Warszawie. Spowodował on masowe aresztowania w terenie.
Z rozłamowej części AK oraz działających na terenie Podokręgu innych organizacji konspiracyjnych (m. in. części NOW, TAP, Organizacji Wojskowej „Wilki” oraz Polskiego Obozu Narodowo-Syndykalistycznego) utworzono II Okręg NSZ (Mazowsze Północ). W NSZ Nakoniecznikow przyjął awans do stopnia ppłk. i objął komendę Okręgu II. Wojskowy Sąd Specjalny Obszaru Warszawskiego AK skazał go na karę śmierci. Sędzia, który wydał wyrok (W. Sieroszewski) w kilku powojennych relacjach podawał różne wersje zarzutów oraz dat wydania wyroku. Wyżsi dowódcy AK z tego terenu podkreślali po wojnie, że wyrok został wydany na podstawie nieprawdziwych zarzutów i nikt w terenie nie zamierzał go wykonać.
6 II 1943 T. Zieliński ps. „Włóczęga” usiłował z inspiracji Gestapo zlikwidować Nakoniecznikowa, organizując na niego zasadzkę w Gąsiorówku. W zamachu zginął zastępca Nakoniecznikowa, mjr Wacław Majewski ps. „Wacek” oraz adiutant Nakoniecznikowa, por. Tadeusz Ruciński ps. „Iglica”. Z początkiem 1943 Nakoniecznikow objął dodatkowo dowództwo Okręgu XIII (Białystok) NSZ a jesienią 1943 dowództwo Obszaru Północnego NSZ.
Po podpisaniu mowy scaleniowej między NSZ i AK 7 III 1944 na skutek wewnętrznych konfliktów politycznych doszło do rozłamu w NSZ. Nakoniecznikow opowiedział się za częścią nie uznającą scalenia z AK i objął jej dowództwo (NSZ-ONR), przyjmując awans do stopnia płk. Mimo rozłamu, Nakoniecznikow dążył jednak do porozumienia z AK. VI-VII 1944 inspekcjonował Okręg Kielecki NSZ-ONR, przebywając m.in. w 204 pp, osobiście dowodząc kilkoma akcjami przeciwko Niemcom. Rada Polityczna NSZ-ONR 24 VII 1944 odwołała go z zajmowanego stanowiska, mianując go zastępcą Dowódcy NSZ-ONR. Został też wyznaczony na funkcję dowódcy Grupy Operacyjnej Nr 1. Miała ona scalić oddziały partyzanckie NSZ-ONR w północnej części okupowanej Polski.
Podczas powstania warszawskiego Nakoniecznikow przebywał w Warszawie, poddany operacji i szpitalnej rehabilitacji. Po kapitulacji powstania wydostał się z Warszawy z ludnością cywilną i dotarł do Częstochowy. 18 X 1944 ponownie został Komendantem Głównym NSZ-ONR. 20 X na skutek kapturowego wyroku Rady Politycznej, został zamordowany przez Otmara Wawrzkowicza ps. „Kaczkowski”, „Oleś” i ppor. Jacka Gumowskiego ps. „Jacek” (ten ostatni nie był zorientowany, na kim wykonuje wyrok). Uzasadnieniem wyroku miała być rzekoma chęć Nakoniecznikowa podporządkowania NSZ komunistom.
Śledztwo w sprawie jego śmierci prowadziło m.in. Gestapo w Częstochowie (które błędnie ustaliło jego konspiracyjną funkcję) oraz kontrwywiad AK, który sugerował, że był to zamach dokonany przez PAL lub przez żołnierza AK, a także PPR i AL. Komendant Okręgu Częstochowa NSZ-ONR, mjr Bolesław Karczewski ps. „Karski” w swych powojennych notatkach napisał, że Nakoniecznikow był „posądzony, że chciał podporządkować NSZ komunistom, a w rzeczywistości za podporządkowanie NSZ Armii Krajowej”.
Leszek Żebrowski
Źródła:
CAW, akta osobowe, sygn. 488 i 2040;
AAN, O VI, 207;
L. Żebrowski, „Opolskim sądownictwie podziemnym”, „Zeszyty Historyczne Instytutu Historycznego im. R. Dmowskiego”, z. 2-3, styczeń-czerwiec 1991;
L. Żebrowski, „Płk Stanisław Nakoniecznikoff ps. „Kmicic” – zdrajca czy bohater?” [w:] Tradycje niepodległościowe na Północnym Mazowszu” (pod red. W. Ząbka), Warszawa 1994;
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia”, t. 3, NSZ-ONR (oprac. L. Żebrowski), Warszawa 1996;
materiały i dokumenty z zbiorach autora.
