Sebastian Bojemski
Przed wojną robotniczą organizacją ruchu narodowego był Związek Zawodowy „Praca Polska”, w którym na terenie Warszawy największe wpływy miał ONR. „Załoga” była organizacją stworzoną na bazie Terenu Robotniczego ONR. „Załoga” działała początkowo w ZJ, później w NSZ. Jej założycielem i pierwszym komendantem był kpt. Stanisław Hendzel („Gruda”), czasowo działał także Władysław Miłkowski („Tuptuś”). Postulatami społecznymi tego środowiska była nacjonalizacja kopalń i kluczowych gałęzi przemysłu oraz rozwój ubezpieczeń społecznych. Nazwa organizacji pochodzi od nazwy dwutygodnika drukowanego, który był wydawany od marca 1942 r. przez ONR dla robotników. Redaktorem był Franciszek Kotulecki („Budzisz”). Ostatni numer wyszedł 3 maja 1943 r.1
Na terenie Warszawy „Załoga” została zorganizowana w batalion liczący ok. 300 ludzi. Do jesieni 1943 r. podporządkowany bezpośrednio komendantowi Okręgu Warszawa-miasto, mjr. „Mikołajowi Kozłowskiemu”. Później lokalne oddziały „Z” podlegały dowódcom dzielnic. Trzy kompanie kadrowe były formowane w ramach dzielnic: Praga – dowódca Ludwik Ciecierski („Ludwik”) , Południe – dowódca „Mały” (N.N.), Północ – dowódca „Michał” (N.N.). W batalionie był prowadzony kurs podchorążych. Kompanie kadrowe od 1944 r. zostały zreorganizowane w bataliony. „Ludwik” na Pradze zorganizował kursy: podoficerski, sanitarny oraz telegraficzny. Poszczególni dowódcy w ramach Organizacji Wewnętrznej byli zorganizowani na poziomie sekcji politycznej – kierownikiem był do aresztowania na wiosnę 1944 r. Stefan Kaczyński („Rafał”) oraz sekcji wojskowej – komisarz „Bronisław” (N.N.). Jednym z instruktorów był ppor. Leonard Kancelarczyk („Jeremi”), w lipcu 1944 r. mianowany dowódcą praskiego batalionu „Załogi”. Członkowie „Załogi” brali udział także w Akcji Specjalnej okręgu.
Brakuje danych na temat istnienia struktur „Załogi” na innym terenie. W Warszawie środowisko „Z” najsilniejsze było na Pradze2. Organizacja miała rozwijać się także w pionach branżowych – tramwajarzy, kolejarzy i robotników fabrycznych. Ze względu na braki kadrowe powstał jedynie szkielet pionów branżowych. Grupę tramwajarzy prowadził „Scyzoryk” (N.N.) z kompanii praskiej. Na kursach politycznych dla przyszłych liderów grup branżowych wykłady prowadzili: „Rafał”, „Budzisz” oraz „Grzegorz”. Szkolenia dotyczyły m.in. wygłaszania referatów, pogadanek. Miały stanowić przygotowanie do obejmowania stanowisk np. skarbnika czy sekretarza w przyszłych strukturach związkowych.
Autor powyższego szkicu zwraca się z prośbą do żołnierzy NSZ, działaczy ONR i SN–Wielka Polska z terenu Okręgu I Warszawa–miasto o przesyłanie wspomnień i pamiątek z okresu okupacji i Powstania Warszawskiego na adres:
Sebastian Bojemski, 01-229 Warszawa, ul. Wolska 87 m. 29 (bojemski@poczta.arena.pl)
