Rafał Zgorzelski
Upadek systemu komunistycznego w Polsce stworzył warunki do badań nad wycinkiem historii poznanym do tej pory w stosunkowo niewielkim zakresie. Ruch Narodowy, przedstawiany przez naukowców i publicystów PRL, jako fałszywa herezja, odnoga zbrodniczego narodowego socjalizmu itp., doczekał się wreszcie historyków, którzy podjęli się zadania obiektywnego i rzeczowego zaprezentowania jego dziejów.
Do naukowców nowej generacji należy bez wątpienia Lucyna Kulińska, autorka dwóch prac pod wspólnym tytułem Narodowcy, poświęconych historii Stronnictwa Narodowego i Organizacji Wewnętrznej, stanowiącej kontynuację przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego. Obie książki zostały napisane w okresie trzech lat.
Tom pierwszy opracowania składa się z części poświęconej Stronnictwu Narodowemu i Organizacji Wewnętrznej, omawia najbardziej spektakularne procesy polityczne działaczy narodowych oraz losy ugrupowań pokrewnych Stronnictwu Narodowemu: Młodzieży Wielkiej Polski, Młodzieży Wszechpolskiej, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.
Drugi tom dzieła powstał przy współpracy Lucyny Kulińskiej z historykami poznańskimi Mirosławem Ostrowskim i Rafałem Sierchułą, od lat zajmujących się gromadzeniem materiałów źródłowych, relacji, wspomnień i publikacji ideologów oraz działaczy Obozu Narodowego. Za przedmiot swoich badań przyjęła dr Kulińska struktury polityczne głównych ugrupowań nurtu narodowego w powojennej Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem znanej szczątkowo historii Obozu Narodowo-Radykalnego i Organizacji Wewnętrznej.
Pierwszy tom książki powstał w wyniku badań z lat 1992–1996. „Książka jest zapisem agonii”, opowiada o ludziach wierzących w swe ideały i gotowych dla ich obrony poświęcić życie. O dziejach obozu politycznego, który jak wyjaśnia autorka „mimo długiej tradycji, wielkiego dorobku teoretycznego i ogromnego patriotyzmu jego członków został skazany przez historię na zapomnienie”. Najbardziej skuteczną metodą eksterminacji narodowców było ich fizyczne unicestwienie i „moralne zohydzenie w oczach społeczeństwa”. Zniszczenie lub ukrycie dorobku intelektualnego lub przywłaszczenie przez komunistów najwartościowszych elementów programu, na przykład w kwestii przesunięcia granicy Polski na Odrę i Nysę Łużycką. Według dr Jerzego Paśnika, na którego powołuje się Kulińska w latach 1944–1953 uwięziono za tzw. przestępstwa przeciwko Polsce Ludowej 64 887 osób. Zdaniem Marii Turlejskiej wykonano co najmniej 676 wyroków śmierci. Lucyna Kulińska wymienia szereg nazwisk osób zakatowanych i zamęczonych w kaźniach NKWD, UB, a także ich oprawców. Wśród zamordowanych znaleźli się wybitni działacze Obozu Narodowego, tacy jak Leon Dziubecki, Lech Haydukiewicz, Tadeusz Łabędzki, Jan Morawiec, Kazimierz Próchnik, Jan Kaim, Adam Mirecki i Adam Doboszyński ze Stronnictwa Narodowego oraz Lech Neyman, Piotr Abakanowicz, Stanisław Kryński, Kazimierz Łuszczyński, Roman Jaroszyński i Stanisław Kasznica z Organizacji Wewnętrznej. Cudem uniknęli śmierci m.in. Tomasz Wolfram, Michał Pobocha i Mirosław Ostromęcki, czołowi przywódcy NSZ. Znaczna część działaczy wyrokiem sądów komunistycznych otrzymała wieloletnie kary więzienia, prześladowano członków ich rodzin, skazano na emigrację wewnętrzną. Pokazowe procesy Leszka Proroka, Wiesława Chrzanowskiego, Edwarda Kemnitza, Antoniego Symonowicza i Antoniego Goerna, to tylko nieliczne przykłady bezprawnego, okrutnego i intelektualnego mordu na najlepszych synach Narodu. Wronki, Rawicz, bydgoski Fordon, obóz koncentracyjny w Jaworznie, to tylko niektóre z miejsc, w których pokazywano „zaplutym karłom reakcji”, co kryje się pod hasłami demokracji ludowej, równości, braterstwa, sprawiedliwości społecznej. W gronie osób zaliczonych przez Kulińską do oprawców bez trudu można odnaleźć skądinąd znane nazwiska Stefana Michnika – brata Adama, Brystygerowej, Heleny Brus-Wolińskiej, płk Światły, Różańskiego, Mieczysława Widaja i Jerzego Biedrzyckiego. Wielu z nich bezkarnie i spokojnie dożywa swojej starości w Trzeciej Rzeczpospolitej. Oni przecież tylko wykonywali rozkazy…
Tom drugi zawiera dokumenty źródłowe z lat 1944–1946, ilustrujące zachodzące w Polsce i na świecie przemiany społeczno-polityczne i gospodarcze oraz materiały programowe o charakterze ideologicznym i ustrojowym, autorstwa działaczy Stronnictwa Narodowego. Rafał Sierchuła dokonał opisu powojennej Polski, w koncepcjach przywódców Organizacji Wewnętrznej. Przedstawił rys historyczny i genezę powstania ONR, funkcjonowanie środowiska narodowo-radykalnego podczas okupacji hitlerowskiej, a także myśl polityczną Grupy „Szańca”, dorobek teoretyczny Lecha Neymana i sytuację Organizacji Wewnętrznej po zakończeniu II wojny światowej. Tematem naukowej kwerendy Mirosława Ostrowskiego jest konspiracyjna prasa narodowa z lat 1944–1947, scharakteryzował więc poszczególne ośrodki i aktywność wydawniczą narodowców podczas Powstania Warszawskiego. Poza tym książka zawiera bogate uzupełnienia do tomu pierwszego. Są one wynikiem nowych ustaleń, aktualnego stanu badań, żywiołowej reakcji uczestników, świadków zdarzeń, bądź członków ich rodzin, którzy aktywnie włączyli się w odtworzenie własnego dziedzictwa. Praca zawiera szczegółowy spis bibliograficzny, indeks, aneks z dokumentami programowymi oraz wykaz uczestników procesów politycznych z uwzględnieniem zapadłych w nich wyroków.
Lucyna Kulińska podjęła się trudnego zadania zrewidowania jednego z najbardziej zakłamanych fragmentów historii Polski. Oby nie zabrakło jej wytrwałości i samozaparcia w dalszej pracy. Pragnęła oddać sprawiedliwość tym, których groby nie mogą już przemówić i którym żadna siła nie jest w stanie naprawić wyrządzonej krzywdy. Może tylko sprawiedliwy Bóg…
Kwintesencją pracy Lucyny Kulińskiej, Rafała Sierchuły i Mirosława Ostrowskiego są słowa autorki, które osoby aspirujące do kontynuowania chlubnej tradycji Obozu Narodowego mogą uznać za credo swej pracy i działalności:
zadaniem naszym jest nie dopuścić do tego, aby wysiłek i myśl ludzi takiego formatu jak Stojanowski, Rymar, Poradowski, Jaxa-Bykowski ze Stronnictwa Narodowego, czy Mosdorf, Rossman, Martini, Salski, Gluziński, Goerne, Kasznica, Jodzewicz, Neyman z Organizacji Polskiej, wymieniając jedynie tych kilku działaczy nie została utajniona w archiwach i nie doczekała się choćby rzetelnej analizy historycznej.
Lucyna Kulińska, Narodowcy. Z dziejów Obozu Narodowego w Polsce w latach 1944–1947, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 1999.
Lucyna Kulińska, Mirosław Ostrowski, Rafał Sierchuła, Narodowcy. Myśl polityczna i społeczna Obozu Narodowego w Polsce w latach 1944–47, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2001.
Nieco inną wersję tego artykułu zamieściła „Sprawa Polska, Pismo Chrześcijańsko-Narodowe” nr 5(19), wrzesień–październik 2001.
