Piotr Abakanowicz (1890–1948), ps. „Barski”, „Grey Antoni”, „Grządziel”, „Podolak”, „Smuga”. Oficer WP, szef sztabu NSZ.
Urodził się 21 VI 1890 w Warszawie. Po ukończeniu gimnazjum w Kijowie (1909), wstąpił do Korpusu Kadetów w Petersburgu (1910), a następnie w stopniu ppor. rozpoczął służbę wojskową w Wołyńskim Pułku Gwardii (1912). W czasie I wojny światowej walczył m.in. w Prusach Wschodnich, pod Warszawą, Łowiczem, Turkiem i Łodzią. W lipcu 1915 został skierowany na front galicyjski. W sierpniu 1916 wstąpił ochotniczo do lotnictwa; ukończył Wojenną Szkołę Pilotów w Gatczynie (jako mjr) oraz kurs instruktorów pilotów (komendantów kursów lotniczych w Wielkiej Brytanii), gdzie nawiązał kontakt z innymi pilotami Polakami i utworzył nieoficjalne „koło polskie”. Awansowany we wrześniu 1917 do stopnia ppłk. Po utworzeniu I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego zgłosił się ochotniczo do służby, otrzymując przydział do piechoty. W walkach z bolszewikami jego oddział zdobył w Mińsku transport lotniczy z 16 samolotami i silnikami lotniczymi, co umożliwiło mu sformowanie eskadry i został komendantem Awiacji I Korpusu Polskiego. Po opanowaniu Bobrujska przez wojska niemieckie i rozbrojeniu korpusu, rozkazał spalić cały sprzęt.
Aresztowany przez bolszewików w drodze do Murmańska, gdy usiłował przedostać się do Armii gen. Józefa Hallera we Francji. Dzięki interwencji pilotów w Armii Czerwonej zwolniony pod warunkiem wstąpienia do lotnictwa bolszewickiego. Propozycję przyjął, ale przesłał do Polski tajny raport o jego stanie. Przedostał się na stronę polską z lotniska w Berezynie 1 V 1920. Odrzucono jego zgłoszenie do służby w WP, a sprawę służby u bolszewików skierowano do Oficerskiego Trybunału Orzekającego. Dzięki zeznaniom 24 generałów i wyższych oficerów WP od czerwca 1921 rozpoczął służbę w polskim lotnictwie, zweryfikowany w stopniu ppłk. Został komendantem Wyższej Szkoły Lotniczej w Grudziądzu. Przeniesiony do rezerwy 1 VII 1930 z uwagi na zły stan zdrowia. Faktyczną przyczyną tej decyzji był jego krytyczny stosunek do polityki ówczesnych władz wobec lotnictwa.
We wrześniu 1939 został powołany do pułku lotniczego w Lidzie, jednak lotnisko i sprzęt zostały zniszczone na skutek niemieckich bombardowań. W 1941 wstąpił do ZWZ w Krakowie. Po wyjeździe do Rabki, a następnie do Sanoka, utracił kontakt z konspiracją. Od maja 1944 przebywał w Warszawie, gdzie wstąpił do NSZ (części niescalonej z AK). Od 1 VI 1944 komendant Okręgu VI (Warszawa powiaty), ps. „Grey Antoni”; prawdopodobnie pod ps. „Podolak” był Inspektorem Obszaru NSZ. W czasie Powstania Warszawskiego szef sztabu 2. Dywizji Piechoty NSZ, która miała być formowana w Śródmieściu z żołnierzy NSZ, walczących w innych oddziałach oraz ochotników. Po przekształceniu jej zawiązków w zgrupowanie „Sęp” szef sztabu, pod ps. „Smuga”. Od 17 IX 1944 organizator obrony przeciwlotniczej przy dowództwie powstania.
Po upadku powstania opuścił Warszawę z ludnością cywilną i udał się do Częstochowy. Od 18 X 1944 szef sztabu KG NSZ (pod ps. „Barski”); przewodniczący Sądu Oficerskiego i Komisji Weryfikacyjnej. Awansowany do stopnia płk. NSZ 15 I 1945; od sierpnia 1945 inspektor Obszaru Południe (pod ps. „Grządziel”), a po wyjeździe Dowódcy NSZ, gen. Zygmunta Broniewskiego ps. „Bogucki”, z kraju członek Rady Inspektorów, pełniącej rolę Dowództwa NSZ.
Aresztowany 28 X 1945 przez UB. Wyrokiem WSR w Warszawie z 10 XII 1946 skazany na karę śmierci, zamienioną na dożywotnie więzienie. Po amnestii wyrok został złagodzony do 15 lat więzienia. Zmarł 1 VI 1948 w więzieniu we Wronkach po pobiciu przez strażnika więziennego.
Leszek Żebrowski
Źródła:
AP Warszawa: WSR w Warszawie, R. 770/46, Akta sprawy przeciwko M. Pobosze i in.;
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, oprac. L. Żebrowski, Warszawa 1996, t. 3;
T. Krząstek, Ppłk pil. Piotr Abakanowicz (1890-1948), „Polska Zbrojna” 12-14 VII 1991;
W. Muszyński, Abakanowicz Piotr [w:] Encyklopedia „białych plam”, T. 1 Radom 2000;
materiały i dokumenty w zbiorach autora.
