Zespół nr 1074 obejmujący materiały dotyczące Narodowych Sił Zbrojnych Okręgu III lubelskiego 1940-1950. Wersja cyfrowa:
http://szukajwarchiwach.pl/35/1074/0/-/
Nazwa zespołu (zbioru):
Narodowe Siły Zbrojne Okręg III Lublin.
Zawartość:
Instrukcje, rozkazy, odezwy, sprawozdania, korespondencja, 1943-1945, 1950 – 14 j.a. (sygn. 1-13)
Wykazy broni i stanu osobowego, 1944-1945 – 1 j.a. (sygn. 14)
Sprawy karne, 1944 – 1 j.a. (sygn. 15)
Nakazy i ostrzeżenia, 1945-1946 – 1 j.a. (sygn. 16)
Sprawy finansowo-rozliczeniowe, 1944-1945 – 1 j.a. (sygn. 17)
Materiały ideowo-propagandowe, [ok. 1943-1944] – 1 j.a. (sygn. 18)
Materiały różne, 1943 – 2 j.a. (sygn. 19-20)
Druki ulotne, [ok. 1943-1944] – 3 j.a. (sygn. 21-23)
Prasa konspiracyjna, 1940-1944 – 15 j.a. (sygn. 24-39)
Daty skrajne:
[1940-1941]1942-1945[1946-1950]
Dzieje twórcy:
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) siła zbrojna Stronnictwa Narodowego (SN) powstały 20 września 1942 r. w wyniku rozmów kierownictwa SN i dowództwa Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) z dowództwem Armii Krajowej (AK) o scaleniu NOW z AK. O powstaniu NSZ zdecydowała grupa rozłamowa w NOW. W skład organizacji weszły m.in. Związek Jaszczurczy, Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich, Narodowa Konspiracja Niepodległości, Konfederacja Zbrojna i wiele innych organizacji. NSZ uznawały zwierzchność rządu Rzeczypospolitej Polskiej na emigracji dysponując własnym kierownictwem politycznym Tymczasową Narodową Radą Polityczną. 31 marca 1944 r. w wyniku prowadzonych w latach 1943-1944 rozmów z AK podpisano umowę scaleniową. NSZ stało się formalnie częścią AK.
Okręg III Lublin NSZ powstał wiosną 1943 r. Podlegał Inspektoratowi Ziem Południowo-Zachodnich. W lipcu 1944 r. w wyniku reorganizacji i powstania Komendy Ziem Wschodnich na obszarach wyzwolonych otrzymał nr XVI. Odtąd podlegał Obszarowi NSZ-Wschód. Komenda Okręgu obejmowała 7 wydziałów, Okręgowe Kierownictwo Akcji Specjalnej, Wojskowy Sąd i Wojskową Prokuraturę Okręgową. Okręg obejmował dwa podokręgi zachodni nr 1 i wschodni nr 2, podzielone na 10 komend powiatowych: nr 1 Lublin (10 sierpnia 1944 r. wyodrębniono miasto Lublin – samodzielny rejon na prawach komendy powiatowej), nr 2 Janów Lubelski, nr 3 Chełm (potem nr 23), nr 4 Puławy, nr 5 Biłgoraj, nr 6 Zamość, nr 7 Krasnystaw, nr 8 Lubartów, nr 9 Tomaszów Lubelski i nr 10 Hrubieszów. Umowa scaleniowa z 31 marca 1944 r. wprowadzona w życie „Rozkazem ogólnym nr 2” z 19 czerwca 1944 r. objęła praktycznie całość NSZ w Okręgu. NSZ zostało zdezorganizowane w wyniku trwających pod koniec 1944 r. i w 1945 r. aresztowań. Ocalałe struktury podporządkowano Narodowemu Zjednoczeniu Wojskowemu (NZW). Zakończenie ich zorganizowanej działalności nastąpiło wraz z aresztowaniami w okresie lipiec-październik 1945 r. Po tym okresie na terenie Okręgu działały nadal drobne grupy i oddziały zbrojne używające nazwy NSZ i NSZ i nawiązujące do tradycji tych organizacji.
Celem NSZ zgodnie z deklaracją z lutego 1943 r. była walka o niepodległe państwo z granicami zachodnimi na Odrze i Nysie, z okupantem niemieckim i dywersją komunistyczną, udział w powstaniu zbrojnym w uzgodnieniu z aliantami, pod rozkazami Komendanta Głównego AK. W związku z wkroczeniem armii radzieckiej postanowiono nie przystępować do działań zbrojnych i wycofać oddziały NSZ na zachód.
Na czele organizacji stał komendant główny posiadający sztab z szefem sztabu. W skład sztabu podzielonego na piony Dowodzenia, Administracyjny i Kwaterę Główną wchodziły oddziały: I ogólnoorganizacyjny, II Centralna Służba Wywiadowcza, III operacyjno-wyszkoleniowy (podlegał mu wydział Akcji Specjalnej, od grudnia 1943 r. Kierownictwo Akcji Specjalnej), IV zaopatrzenia, V łączności, VI oświatowo-wychowawczy, VII finansowy i służby np. kancelaria sztabu, kompania gospodarcza itd. Struktura terytorialna opierająca się na podziale administracyjnym z okresu przedwojennego obejmowała inspektoraty Ziem Zachodnich, Centralnych, Północnych, Południowo-Zachodnich, Południowo-Wschodnich, podzielone na 17 okręgów. Te dzieliły się na powiaty, czasem też podokręgi i rejony.
