Danilewicz Tadeusz (1895-1972) – oficer sł. st. WP, ppłk; szef sztabu NSZ-AK, komendant główny NZW.
Urodził się 21 IX 1895 w Przedrzymichach Małych (pow. Żółkiew), syn Józefa i Wiktorii z d. Buczek. Uczył się w Gimnazjum im. S. Żółkiewskiego w Żółkwi, od 1913 studiował w Akademii Handlowej we Lwowie. Od IX 1915 służył w 58 pp armii austriackiej, po ukończeniu szkoły oficerów rezerwy (VII-IX 1916) był instruktorem w kadrze pułku, po ukończeniu szkoły oficerskiej (XII 1916-II 1917) został instruktorem w batalionie marszowym, od V 1917 był dowódcą plutonu, następnie dowódcą kompanii.
W XI 1918 został aresztowany przez Ukraińców w trakcie przedzierania się do Lwowa, zbiegł, aresztowany ponownie 7 XII, więziony w Kamionce Strumiłowej, Radziechowej a od I 1919 w Jazłowcu. Odbity przez oddziały WP 7 VI 1919, podjął służbę w WP, początkowo w Stacji Zbornej Oficerów we Lwowie, od VII dowodził plutonem w 38 pp. W X 1919 został przeniesiony do zapasowego batalionu 47 pp Strzelców Kresowych. Po ukończeniu kursu taktyki francuskiej w Nowym Dworze od I 1920 dowodził kompanią karabinów maszynowych w tej jednostce. Od VII 1920 był dowódcą kompanii w 12 pp. Został ciężko ranny 2 IX 1920 a w V 1921 uznano go za niezdolnego do dalszej służby i od XI był bezterminowo urlopowany. Kontynuował studia w Akademii Handlowej we Lwowie.
Od IX 1922 ponownie powołany do czynnej służby wojskowej do 6 Pułku Strzelców Podhalańskich, w którym był m.in. dowódcą kompanii, oficerem administracyjnym koszar i dowódcą plutonu pionierów. W III 1925 został przeniesiony do KOP, w którym służył kolejno jako dowódca kompanii, adiutant 13 Batalionu i oficer materiałowy 14 Batalionu. Od XII 1927 dowódca Kompanii Szkolnej 14. Batalionu, od VIII 1928 ponownie dowódca kompanii 13. Batalionu KOP. W III 1931 został przeniesiony do 39. pp Strzelców Lwowskich, a w 1936 został dowódcą batalionu w 3 pp Legionów.
W kampanii wojennej 1939 był dowódcą 1. Batalionu 3. pp Legionów 2 DP Legionów w Armii „Łódź”. Od 23 IX dowodził 4. Batalionem 132. Rezerwowego Pułku Piechoty w obronie twierdzy Modlin. Po jej kapitulacji (29 IX) wzięty do niewoli, z której został zwolniony 26 X, powrócił do Jarosławia.
W konspiracji od XI 1939 w Narodowo-Ludowej Organizacji Wojskowej jako oficer sztabu Komendy Obwodu Jarosław (pod ps. „Kuba”). W V 1940 przeszedł do NOW i został przeniesiony do KG w Warszawie. Od VII 1941 pełnił funkcję zastępcy szefa wydziału organizacyjnego KG NOW. Po rozłamie w NOW (VII 1942) był w kadrze kierowniczej Armii Narodowej a po utworzeniu NSZ (IX 1942) został szefem I oddziału (ogólno-organizacyjnego) Dowództwa NSZ (pod ps. „Kuba Łoziński”). Od I 1943 wchodził w skład Wojennego Zarządu Głównego SN, pełniąc w nim funkcję szefa Wydziału Wojskowego. W XII 1943 został awansowany do stopnia ppłk. NSZ. Po scaleniu NSZ z AK (7 III 1944) podporządkował się tej decyzji. KG AK zatwierdziła jego stopień ppłka.
Od V 1944 był szefem sztabu KG NSZ-AK. Uczestniczył w powstaniu warszawskim, wchodząc w skład sztabu KG NSZ-AK, jako zastępca ppłk. Albina W. Raka ps. „Lesiński”. Przebywał na terenie Śródmieścia-Północ. Po kapitulacji Powstania nie poszedł do niewoli, opuścił Warszawę z ludnością cywilną, udając się do Piotrkowa, następnie do Częstochowy.
W XI 1944 brał udział w naradzie polityków SN i oficerów NSZ-AK oraz NOW-AK, podczas której zapadła decyzja utworzenia nowej organizacji konspiracyjnej, przeznaczonej do walki z okupacją sowiecką – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego. Z chwilą oficjalnego powstania tej organizacji (II 1945) został jej szefem sztabu (do V 1945), pełniąc równolegle funkcję w Wydziale Wojskowym SN. 1 VI 1945 został mianowany Komendantem Głównym NZW. Od tej pory posługiwał się nowymi pseudonimami: „Doman” i „Kossak”. Pełniąc tę funkcję zreorganizował NZW, powołując 5 Komend Obszarów i 14 Okręgów, doprowadził do scalenia wewnętrznego różnych organizacji, wchodzących w jego skład: NOW-AK, NSZ-AK i innych. Określił także podstawowe cele i metody działania NZW:
Tzw. „Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej” jest dalszym ciągiem poprzedniego „Sowietu Lubelskiego” i według jego własnych oświadczeń program i polityka wewnętrzna nie ulegnie zmianie. (…) Obecność kilku dokooptowanych Polaków wśród komunistycznych agentów Sowietów jest bez istotnego znaczenia. „Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej” nie jest rządem polskim – jest narzuconą wbrew woli Narodu agenturą sowiecką. Istotnym kierownictwem Narodu Polskiego i jego Sił Zbrojnych w Kraju są nadal władze podziemne Polski Walczącej. (…) Walka Narodu Polskiego o elementarne prawa bytu i rozwoju trwa nadal. Będzie ona ciężka i długa. Musi być prowadzona jak najskuteczniej i z najmniejszymi dla Narodu stratami. (…)
Walka obecna będzie przede wszystkim walką polityczną, będzie się toczyć o to, co stanowi istotę Narodu: kulturę, religię, tradycję, o niezawisłość myśli i ducha polskiego, będzie to walka z komunizmem i wpływami Wschodu. Walczyć będziemy o każdą komórkę gospodarczą,, społeczną, wychowawczą, a w szczególności o duszę młodego pokolenia. W walce tej wszyscy musicie wziąć pełny udział. (…) Trwać ona będzie aż do uzyskania celów postawionych przed jej rozpoczęciem: stworzenia suwerennego Państwa Polskiego ze wszystkich jego ziem, z granicami poszerzonymi na zachodzie i północy, zdolnego zapewnić nieskrępowane warunki rozwoju dla Narodu Polskiego do realizacji programu Wielkiej i Sprawiedliwej Polski. [„Rozkaz Nr 312” Komendanta Gł. NZW z 22 VII 1945 – zbiory autora].
Aby uniknąć aresztowania, 17 XII 1945 opuścił Polskę i udał się do Paryża, przebywając tam do 1948, następnie zamieszkał w Wielkiej Brytanii. Był czynnym działaczem polonijnym w środowiskach kombatanckich i społecznych. Zmarł 21 XI 1972 w Huddersfield i tam został pochowany.
Od 1923 r był żonaty z Jadwigą z d. Stepan, miał dwie córki: Marię i Ewę.
Odznaczony m.in. Krzyżem VM V kl. i Krzyżem Walecznych.
Leszek Żebrowski
Źródła:
Koperta weryfikacyjna nr 7171/47, Studium Polski Podziemnej, Londyn;
Narodowe Siły Zbrojne. Materiały z sesji naukowej poświęconej historii Narodowych Sił Zbrojnych, Warszawa 25 października 1992 roku, Warszawa 1994;
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 1-3 (oprac. Leszek Żebrowski) Warszawa 1996-1998;
zbiory własne autora.
