Effert Edmund – pseud. „Jan”, „Janusz”, „Stefan Winiarski” (ur. 21 XI 1889 w Koronowie, zmarł w obozie w Żabikowie 7 VI 1944) – oficer Wojska Polskiego, Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) i Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ).
Był synem Feliksa (prawnika) i Józefy z d. Jeske. 1903-1910 uczęszczał do gimnazjum w Inowrocławiu, 1912-1913 odbył roczne przeszkolenie wojskowe w 140 pp armii niemieckiej jako podchorąży. Podczas I wojny światowej zmobilizowany do wojska niemieckiego, walczył na froncie zachodnim. VIII 1918 otrzymał awans do stopnia ppor. Brał udział w powstaniu wielkopolskim, od VI 1919 w Armii Wielkopolskiej jako dowódca 12 kompanii w stopniu kpt. Od XI 1919 na froncie polsko-bolszewickim jako dowódca 3 batalionu 57 pp, walczył m.in. pod Boguszowicami.
W 1922 awansowany do stopnia majora. 1925 ukończył kurs kwatermistrzowski, 1926-1928 był kwatermistrzem 57 pp. 1928 awansowany do stopnia podpułkownika. 1931-1934 był szefem RKU w Grodnie, Krakowie i Bydgoszczy. IX 1934 przeniesiony w stan spoczynku, aktywnie działał w organizacjach kombatanckich, przede wszystkim w Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (FPZOO). Brał udział w tajnych przygotowaniach obronnych sztabu DOK VII, był współautorem koncepcji powołania „Żelaznej Brygady” i „Rezerwowej Brygady”. Uczestniczył także w powołaniu Tajnej Organizacji Konspiracyjnej (TOK), był komendantem planowanej Sieci Dywersji Specjalnej (Pozafrontowej) w Poznaniu. Od V 1939 został członkiem „Korporacji Braterstwa Czołem Sikorskiemu” (KB CS).
IX 1939 nie został zmobilizowany do WP z przyczyn politycznych, wziął jednak ochotniczo udział w obronie Warszawy. 29 IX 1939 został zaprzysiężony przez gen. M. Karaszewicza-Tokarzewskiego do Służby Zwycięstwu Polski (SZP), z zadaniem organizowania jej struktur w Wielkopolsce. Z nieznanych przyczyn nie doszło do realizacji tego zamiaru. Effert po powrocie do Poznania nawiązał natomiast kontakty z Narodową Organizacją Bojową (NOB) i Wielkopolską Organizacją Wojskową (WOW). Posługiwał się wówczas pseud. „Jan” i „Janusz”. 21 VI 1940 po raz pierwszy został aresztowany przez Gestapo, przez 6 miesięcy przebywał w więzieniu, następnie wraz z rodziną został wysiedlony z Poznania do Naramowic. Od III 1942 podjął współpracę z por. Marianem Kwiatkowskim ps. „Konrad”, komendantem Poznańskiego Okręgu NOW, który wyznaczył go na stanowisko komendanta m. Poznania. Przyjął także funkcję tytularnego komendanta Wielkopolskiej Tajnej Organizacji Powstańców (WTOP).
Od jesieni 1942 prowadził pertraktacje z płk. H. Kowalówką (komendantem Okręgu AK Poznań) w sprawie scalenia narodowych organizacji konspiracyjnych w Wielkopolsce z AK. Był wówczas przewidywany na stanowisko dowódcy konspiracyjnego 57 pp AK. Po utworzeniu NSZ objął funkcję komendanta tej organizacji w Okręgu X (Poznań). Posługiwał się wówczas pseud. „Stefan Winiarski”. Był wyznaczony przez dowódcę NSZ do objęcia funkcji dowódcy Korpusu Bojowego w Wielkopolsce na wypadek rozpoczęcia powstania powszechnego. 7 XI 1943 ponownie aresztowany przez Gestapo w Poznaniu, przeszedł ciężkie śledztwo w Domu Żołnierza, w Forcie VII i w Żabikowie. Na skutek obrażeń odniesionych w śledztwie i wycieńczenia zmarł 7 VI 1944 w obozie karnym w Żabikowie.
Podczas pobytu w więzieniach niemieckich 7 III 1944 został awansowany przez dowódcę NSZ do stopnia pułkownika (ze starszeństwem od 1 VII 1942). Odznaczony m.in. Krzyżem VM V i IV kl., Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) i Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.
Był żonaty z Teofilą z d. Goździejewską, miał syna Janusza.
Leszek Żebrowski
Źródła:
Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa – Poznań 1983;
Encyklopedia Konspiracji Wielkopolskiej 1939-1945, (pod red. Mariana Woźniaka), Poznań 1998;
informacje Rafała Sierchuły;
dokumenty NSZ w zbiorach własnych autora.
