W dniu 26 listopada 2022 roku w Bydgoszczy odbyły się uroczystości upamiętniające 109. rocznicę urodzin kapitana Romualda Rajsa ps. „Bury”. Organizatorem obchodów było Stowarzyszenie Bydgoscy Patrioci. W tym ważnym dla nas wydarzeniu wziął udział, jak co roku, Romuald Rajs, syn kpt. „Burego”, który mieszka w Bydgoszczy.
Kpt. Romuald Rajs ps. „Bury” – żołnierz WP, ZWZ-AK, NZW, wybitny dowódca i wielki patriota. Urodził się 30 listopada 1913 w Jabłonce koło Lwowa. Przed II wojną światową był zawodowym podoficerem Wojska Polskiego. Podczas wojny obronnej walczył z Niemcami w szeregach Armii „Prusy”. Od 1939 roku działał w konspiracji, początkowo w Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej, później w Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym. Był dowódcą (kolejno): 1. Kompanii Szturmowej 3. Wileńskiej Brygady AK, 2. Szwadronu 5. Wileńskiej Brygady AK, 3. Brygady Wileńskiej NZW, Pogotowia Akcji Specjalnej w Komendzie Okręgu Białystok NZW. Za zasługi odznaczony został: złotym i srebrnym Orderem Wojennym Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. W dniu 30 grudnia 1949 roku został zamordowany w Białymstoku przez komunistów.
Uroczystości rozpoczęły się o godzinie 16.00 prelekcją historyka z Delegatury IPN w Olsztynie Michała Ostapiuka, autora książki „Komendant »Bury«. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa »Burego« 1913–1949”. Wykład odbył się w oratorium przy kościele ojców jezuitów przy placu Kościeleckich w Bydgoszczy. Następnie w kościele pw. św. Andrzeja Boboli odprawiono mszę w intencji kpt. Romualda Rajsa i jego żołnierzy. Przed mszą rozbrzmiały w kościele dźwięki piosenki „Biały krzyż” w wykonaniu Wiktorii Kłopockiej. Przy dźwiękach muzyki rekonstruktorzy wnieśli dwa brzozowe krzyże. Zostały one poświęcone podczas mszy i staną na grobach: kpt. Wacława Legana ps. „Niedorostek” z 3. Wileńskiej Brygady „Szczerbca” i 8. Oszmiańskiej Brygady „Tura” oraz Józefa Kajtka żołnierza AK.
Podczas mszy uczciliśmy również 76. rocznicę śmierci z rąk komunistów:
– Tadeusza Ośko vel Wojciecha Kossowskiego ps. „Sęp”, ppor. AK i WiN,
– Floriana Dutkiewicza ps. „Jawor”, „Wiktor”, powstańca wielkopolskiego, st. sierż. WP i AK,
– Ludwika Augustyniaka pseud. „Cygan”, „Gustek”, powstańca wielkopolskiego, st. sierż. WP i AK.
Po mszy zostały wręczone pamiątkowe Medale im. kpt. Romualda Rajsa „Burego” za wybitne zasługi w upamiętnianiu historii prawdziwej. Medale są przyznawane przez kapitułę, w skład której wchodzą: prof. Roman Kotzbach, Romuald Rajs, Józef Żernicki.
Po godzinie 18.00 uformowała się kolumna marszowa. Na jej czele, w samochodzie oklejonym wizerunkami „Burego” i jego żołnierzy jechali: kpt. Jerzy Widejko ps. „Jureczek”, najmłodszy partyzant i podopieczny 3. Wileńskiej Brygady AK, oraz Andrzej Stryjewski, syn sierż. Wiktora Stryjewskiego ps. „Cacko” – żołnierza AK i NSZ. Za samochodem maszerowała grupa rekonstruktorów w mundurach upamiętniających Żołnierzy Wyklętych oraz pozostali uczestnicy obchodów. Maszerujący nieśli banery o tematyce Żołnierzy Wyklętych, Bydgoskich Patriotów, Zawiszy, flagi z symbolami Narodowych Sił Zbrojnych i narodowe biało-czerwone, pochodnie. Na froncie pochodu szedł baner „Bury nasz Bohater”. Trasa marszu biegła przez ścisłe centrum Bydgoszczy, poczynając od placu Kościeleckich, następnie ulicami: Długą, Jezuicką, Ku Młynom, Mennica, Tamka, Focha, Gdańską, Krasińskiego i zakończyła się pod pomnikiem Leszka Białego, zamordowanego przez komunistów. Na zakończenie uroczystości wspólnie odśpiewano hymn państwowy.
W marszu udział wzięli synowie Żołnierzy Wyklętych: Romuald Rajs (syn kpt. „Burego”), Andrzej Stryjewski (syn sierż. „Cacko”), Dariusz Żurek (syn Jana Żurka ps. „Groźny”), Gabriel Kubacki (syn Józefa Kubackiego ps. „Wicher”).
Po rozwiązaniu zgromadzenia uczestnicy udali się do Reduty „Burego”, gdzie swą siedzibę mają „Bydgoscy Patrioci”, na gorący poczęstunek i bardzo emocjonalny występ Andrzeja Kołakowskiego.
