Przez wieki polscy duchowni brali udział i wspomagali działania związane z obroną wiary, niepodległości i kultury narodowej. To kościoły i plebanie, były często miejscami spotkań patriotycznych.

Organizatorzy i żołnierze walczący o niepodległość kraju wspomagani byli duchowo i materialnie przez księży i zakonników, którzy za udzielaną pomoc skazywani byli na więzienia, zesłania, obozy koncentracyjne lub ponosili ofiarę własnego życia. Jednym z takich wydarzeń, które doprowadziły do ogromnych strat wśród tej grupy społecznej, był okres II wojny światowej. Możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że większość duchownych miała styczność z działaniami podziemia niepodległościowego. Współdziałali oni m. in. z Armią Krajową, Narodowymi Siłami Zbrojnymi, Batalionami Chłopskimi i wieloma innymi organizacjami podziemnymi. Za pomoc udzielaną konspiracji prześladowani byli nie tylko przez okupantów, ale również przez takie organizacje jak UPA czy komunistów.

Jedną z najmniej znanych grup duchownych są księżą i zakonnicy współpracujący z Narodowymi Siłami Zbrojnymi. Dopiero teraz, po kilkudziesięciu latach, z wielkim trudem poznajemy ich biografie. Niniejsze biogramy, wg. autora, są niewielkim procentem duchownych wspomagających Narodowe Siły Zbrojne. Warto rozpocząć wyszukiwanie tych księży i zakonników, którzy często o swojej działalności woleli nie mówić. Może będą one początkiem przywracania pamięci o tych wspaniałych kapelanach. Jednocześnie zapraszam do uzupełniania spisu kapelanów o nowe biogramy i uzupełnianie niniejszych.

Ks. Backiel Wacław (1905 – 1964) – ps. „Marceli”. Urodzony we wsi Saniki, gmina Tykocin. W 1934 r. ukończył Seminarium Duchowne w Łomży. Został wikariuszem parafii Dąbrowa Wielka. Pełnił funkcję kapelana NSZ w powiecie Wysokie Mazowieckie. Był aresztowany przez UBP w 1945 r. Po zwolnieniu z więzienia ukrywał się i przedostał do Niemiec, następnie wyjechał do USA. Powrócił do kraju w 1956 r.

Ks. Błaż Franciszek (1915 – 1992) – ps. „Mróz”, „Wiktor Mróz”. Urodził się w Miertiukach, woj. Stanisławów. Był franciszkaninem, zakonne imię Wiktor, który pracował w okresie II wojny światowej w parafiach: Rybotycze i Hanaczów. W Hanaczowie brał udział w walkach z Ukraińcami. Po zniszczeniu Hanaczowa przez oddziały SS Galizien, przedostaje się do Lwowa. Zostaje odznaczony przez AK Krzyżem Walecznych za odwagę i poświęcenie. Został następnie kapelanem AK obwodu Przemyślany. W październiku 1944 roku został kapelanem Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Przedostaje się do Niemiec i tam rozpoczął posługę duszpasterską dla Polonii monachijskiej. Następnie wyjeżdża w 1948 roku na misje do Japonii. W 1966 roku przenosi się do Kanady, gdzie zostaje dwa lata później kapelanem Misji św. Wojciecha w Montrealu.

 

Ks. Bogusz Jan (1903 – 1989) – ps. „Krystyn”, „Janusz”, „Jan Zwolski”. Urodził się w Zwoli. Wstąpił do Seminarium Duchownego w Warszawie. Po wyświęceniu w 1927 r. przebywał w różnych parafiach. We wrześniu 1939 roku był kapelanem w WP. Funkcję tę pełnił w Szpitalu Wojskowym w Trojanowie i Chodakowie podczas bitwy nad Bzurą. Podczas okupacji był kapelanem NSZ-AK w Warszawie. Po powstaniu przedostał się do 2 Korpusu we Włoszech. W wyniku demobilizacji opuszcza Anglię i udaje się do Stanów Zjednoczonych, gdzie pełnił funkcję kapłana m. in. w Seattle (stan Washington). Tam też został pochowany. Należał do Organizacji Polskiej.

 

Ks. Brewiński Stefan (1911) – urodził się w Lublinie. Wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Lublinie. Rozpoczęcie działań wojennych powoduje przerwę w studiach seminaryjnych, które kończy w konspiracji w 1941 roku. Zostaje mianowany wikariuszem parafii Zakrzówek, powiat Kraśnik. Miał ścisłe kontakty z oddziałami NSZ, m. in. zgrupowaniem mjr. Leonarda Zub-Zdanowicza ps. „Ząb”. Ksiądz  S. Brewiński został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

 

Ks. Chyżewski Juliusz (1910 – 1987) – urodził się w Głogowie koło Rzeszowa. Ukończył Gimnazjum Kurii Diecezjalnej oraz Wyższe Seminarium Duchowne w Sandomierzu. W 1936 r. przyjął święcenia kapłańskie. Został wikariuszem parafii w Janowcu nad Wisłą. Tam podczas II wojny światowej był współorganizatorem Narodowej Organizacji Wojskowej. Następnie został kapelanem Narodowych Sił Zbrojnych. Zostaje w 1941 r. przeniesiony do parafii Policzna, a następnie do parafii Drzewica. W 1944 r. został aresztowany razem z proboszczem ks. Władysławem Korpikiewiczem i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Gross Rossen. Następnie został przeniesiony do Dory (obóz koncentracyjny na terenie Niemiec w pobliżu Nordhausen). Po wojnie wraca do Polski. Ksiądz J. Chyżewski został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

 

Ks. Czajkowski Antoni (1909 – 1985) – ps. „Badur”, „Rola II”. Urodził się w Czajkach. Święcenia kapłańskie przyjął w 1939 r. w Warszawie. Pod koniec 1939 r. został kapelanem Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie i rozpoczął działalność podziemną w Związku Walki Zbrojnej. Aresztowany przez Gestapo, został wykupiony przez władze podziemia. Wyjeżdża następnie do parafii Borzęcin Duży (1941 r.). Po pewnym czasie zostaje przeniesiony do parafii w Lubani (1942 r.). Ponownie wraca do Warszawy, gdzie został kapelanem w Wyższej Szkole Pielęgniarek. Jednocześnie rozpoczął studia prawnicze na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.

Był uczestnikiem powstania warszawskiego. Brał czynny udział w walkach powstańczych, jako powstaniec o ps. „Rola II”, walczył w Zgrupowaniu „Chrobry II”, utworzonym przez żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Po dwóch tygodniach walk ponownie wraca do swoich obowiązków i zostaje kapelanem Zgrupowania „Chrobry II”. Za swoją odwagę w czasie powstania otrzymał Krzyż Virtuti Militari, Krzyż Walecznych i Krzyż Powstańczy. Po upadku powstania przedostał się do Grodziska Mazowieckiego. Z Grodziska zostaje wysłany przez władze kościelne do parafii p. w. św. Mikołaja w Żdżarach. Unikając aresztowania udaje się do Częstochowy, gdzie pozostaje do momentu wkroczenia Rosjan. W latach powojennych był aresztowany i skazany na więzienie (l. 1947 – 1953). W trakcie odsiadki zmuszony był zeznawać w procesie przeciw grupie rtm. Witolda Pileckiego. Po wyjściu z więzienia pracował w parafiach: p. w. NMP Wspomożenia Wiernych w Zalesiu Dolnym, p. w. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Przybyszewie i p. w. św. Mikołaja w Dobrem. W 1978 r. przeszedł na emeryturę. Ks. A. Czajkowski w latach 80-tych współpracował z konspiracyjnym Komitetem Katyńskim i Kręgiem Pamięci Narodowej.

 

Ks. Daleczko Władysław (1910 – 1991) – urodził się w Horodle. Ukończył studia na Wyższym Seminarium Duchownym w Lublinie. Świecenia kapłańskie przyjął w 1936 r. Został wikariuszem parafii Batorz. Współpracował z NOW i NSZ. Od 1941 roku zostaje mianowany rektorem kaplicy w Momotach. Następnie pełnił funkcję tymczasowego administratora parafii w Potoku Górnym. Przewoził m. in. z Krakowa do Szastarki materiały drukarskie, które wykorzystywano do druku ulotek konspiracyjnych. Od 1945 roku zostaje przyjęty do Zakonu Ojców Jezuitów w Kaliszu. Został misjonarzem w Rodezji i Zambii. Pracował również w USA. Powrócił do Polski w 1989 roku. Ksiądz W. Daleczko został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Ks. Falkowski Stanisław (1916 – 2004) – urodził się w Filipach. W 1940 roku przyjął świecenia kapłańskie. Pełnił funkcję wikariusza w Piekutach, Kuczynie, Jasienicy, Broku, Łapach i Zambrowie. Podczas okupacji ksiądz Falkowski ukrywał w Jasienicy Leona Beynara, Pawła Jasienicę. W 1950 roku aresztowany za współpracę z NSZ i skazany na więzienie. Po wyjściu z więzienia był wikarym w parafii Kobylin. Następnie pełnił funkcję proboszcza w parafiach Chlebiotki i Klukowo. W 1986 roku ks. Falkowski otrzymał tytuł Kanonika Honorowego Kapituły Kolegiackiej Sejneńskiej.

 

Ks. Gajdus Wojciech (1907 – 1957) – ps. „Piotr”. Urodził się w Papowie Toruńskim. Ukończył Seminarium Duchowne w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1930 roku. Został mianowany wikariuszem w parafii p. w. Świętego Krzyża w Tczewie, następnie został przeniesiony do parafii p. w. św. Mikołaja w Grudziądzu. Angażuje się w działalność Obozu Narodowo-Radykalnego. Jest organizatorem struktur ONR-u m. in. w Tczewie, Grudziądzu, Kartuzach i Starogardzie. Od 1938 roku pełnił funkcję proboszcza parafii p. w. św. Katarzyny w Nawrze. Podczas wojny został aresztowany przez Niemców, a następnie w skutek interwencji byłych swoich parafian z Tczewa zwolniony (1940 r.). Po zwolnieniu ks. W. Gajdus przebywał w Biskupicach. Tam rozpoczął działalność konspiracyjną w Związku Jaszczurczym, następnie NSZ. Zagrożony aresztowaniem udał się do parafii Czarża, a następnie Czemlewa. Prowadził tam kancelarię szefa Oddziału II Pomorskiego Okręgu ZWZ-AK Franciszka Bendiga. W wyniku jego aresztowania został zmuszony do ukrywania się w Wybczu u rodziny Frąckiewiczów. Po wojnie ks. Gajdus wraca do Nawry. Był oskarżany przez UB o współpracę z NSZ.

 

Ks. Gzik Franciszek (1914 – 1951) – urodził się w Potoku. Po wybuchu II wojny światowej, w wyniku działań wojennych i rozproszenia Seminarium Duchownego, przebywał w rejonie rodzinnej miejscowości. Współpracował tam z Narodowymi Siłami Zbrojnymi. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1943 r. w Nowym Sączu. Jednocześnie został skierowany jako wikariusz do parafii Dzierzkowice, od 1944 roku był wikariuszem, a następnie prefektem w parafii Urzędów. W latach 1946 – 1948 przebywał w parafii Tarnogóra. Przebywał następnie w parafiach Komarów i Mircze, gdzie został aresztowany w 1949 roku. Został osadzony w więzieniu w Hrubieszowie. Po pewnym czasie wywieziony został do Lublina. Umiera w więzieniu prawdopodobnie w czerwcu 1951 roku w Lublinie. Ksiądz F. Gzik został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Ks. Jurczak Stanisław (1903 – 1963) – ps. „Kanty”, „Brzoza”. Urodził się w Kiełfińcu. Ukończył Seminarium Duchowne w Janowie Podlaskim. Świecenia kapłańskie otrzymał w 1929 roku. Pełnił funkcję wikariusza w kilku parafiach. Od 1938 roku został mianowany na rektora w Wołyńcach. Po wybuchu II wojny światowej rozpoczyna działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej. Od 1943 roku wstępuje do NSZ. Zostaje kapelanem XII Okręgu NSZ (Podlasie). Często odwiedzał rezerwat leśny „Jata” (duży kompleks leśny w pobliżu Łukowa nad rzeką Krzną), w którym NSZ zbudował swoją bazę i prowadził szkolenia podchorążych. W marcu 1944 roku podczas narady dowództwa XII Okręgu NSZ w Siedlcach, na której był obecny ks. Jurczak, Niemcy dokonali aresztowania wszystkich uczestników spotkania. Aresztowanych osadzono w więzieniu, w Siedlcach. Po paru dniach grupa żołnierzy NSZ dokonała odbicia więźniów wraz z ks. S. Jurczakiem. Od momentu odbicia ks. Stanisław Jurczak ukrywał się. Początkowo w obozowisku w „Jacie”, a następnie w parafii Wierzbno. Po zakończeniu wojny pracował w parafiach: p. w. św. Józefa w Olsztynie i Ostróda. W 1952 roku został aresztowany. Rok później ks. Jurczaka skazano na 7 lat więzienia. W 1957 roku został uniewinniony. Po wyjściu z więzienia pracował w parafiach Susz i Rakowiec koło Kwidzynia.

Ks. prałat Krasuski Wacław (1872 – 1958) – został wyświecony na kapłana w 1895 r. Był wikariuszem w parafiach: Fajsławice, Wilkołaz, Pawłów. Następnie zostaje rezydentem w parafiach: Żalin, Pawłów, kaplicy w Siedliszczach. W 1916 roku zostaje mianowany proboszczem parafii Pawłów. Następnie w 1919 r. został administratorem i dziekanem dekanatu łęczyńskiego w parafii Św. Marii Magdaleny w Łęcznej. W latach wojny bardzo mocno był zaangażowany w działalność Narodowych Sił Zbrojnych. Przechowywał archiwum NSZ-tu na wieży kościoła parafialnego. Po wojnie otrzymał nominację na kanonika gremialnego Kapituły Kolegiaty Zamojskiej. W roku 1952 zostaje prałatem Kapituły Kolegiaty Zamojskiej. Ksiądz prałat W. Krasuski został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Ks. Marszałek Rudolf (1911 – 1948) – ps. „Opoka”. Urodził się w Komorowicach. Ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Zambrowie. Po przeniesieniu do rezerwy podjął decyzję o wstąpieniu do Seminarium Zagranicznego Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców w Potulicach. Podejmuje również studia teologiczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Święcenia kapłańskie otrzymał w marcu 1939 roku. Podczas działań wojennych we wrześniu 1939 r. był kapelanem 58. Pułku Piechoty w Poznaniu. Po dotarciu do Warszawy i kapitulacji miasta został aresztowany przez Niemców i osadzony na Pawiaku.

Pod koniec 1939 roku został zwolniony wraz z grupą innych duchownych. Władze kościelne skierowały ks. Marszałka do Bielska. Tworzy tam organizację podziemną pod nazwą „Orzeł Biały”. Pełnił funkcję kapelana tej organizacji. W 1940 roku doszło do aresztowań wśród członków „Orła Białego”, co doprowadziło do dekonspiracji ks. R. Marszałka i jego ucieczki na Zachód. Został jednak aresztowany na granicy austriacko-węgierskiej. Przebywał następnie w obozach koncentracyjnych w Mauthausen i Gusen. Stan zdrowia księdza Marszałka znacznie się pogorszył, co doprowadziło do jego zwolnienia w 1943 r. Po uwolnieniu zostaje wysłany do parafii w Bystrej Mikuszowicach. Tam ponownie podejmuje działalność konspiracyjną i zostaje kapelanem Batalionów Chłopskich na terenie Śląska Cieszyńskiego.

Pod koniec wojny na terenie tym zaczęły operować oddziały NSZ pod dowództwem Henryka Flame „Bartka”. Ks. Marszałek kontaktował się z tymi oddziałami i pełnił wśród nich funkcję kapelana. W połowie 1945 r. zgłosił się na ochotnika do LWP i pełnił tam funkcję kapelana z przydziałem do 13. Dywizji Piechoty w Katowicach. Po uzyskaniu informacji, że jest poszukiwany przez UB, zwalnia się z wojska i ucieka z kraju. Dociera do Pilzna, a następnie dociera do Brygady Świętokrzyskiej w Norymberdze. Pełnił tam posługę duszpasterską dla żołnierzy i ludności cywilnej. Decyduje się na powrót do kraju, do którego dociera w grudniu 1945 r. Ponownie został skierowany przez władze kościelne jako proboszcz do Bystrej Mikuszowicach. W wyniku poszukiwań przez UB musi ukrywać się w Szczyrku i oddziałach Henryka Flame „Bartka”. Jako łącznik ponownie przedostaje się na Zachód i kontaktuje się z ks. bp Józefem Gawliną i płk. Antonim Szackim „Dąbrowskim”, dowódcą Brygady Świętokrzyskiej. Udaje się w drogę powrotną do Polski (1946 r.). Po powrocie zostaje aresztowany i skazany na karę śmierci, którą wykonano w 1948 roku.

 

Ks. Niedziałko Jan (1907 – 1944) – urodził się w Żeliszewie. Ukończył Seminarium Duchowne w Janowie Podlaskim. Studiował również w Rzymie, gdzie otrzymał tytuł doktora filozofii (1832 r.). Rok wcześniej został ks. Niedziałko wyświęcony na kapłana. Po ukończeniu studiów w Rzymie zostaje profesorem Seminarium Duchownego w Janowie Podlaskim (1932 r.). Po trzech latach zostaje prefektem tegoż Seminarium. W 1938 roku zostaje mianowany przez bp Henryka Przeździeckiego sędzią synodalnym. Wojna zastaje księdza J. Niedziałko w Siedlcach, gdzie pracuje jako wykładowca filozofii chrześcijańskiej w tamtejszym Seminarium. Równocześnie pełnił wtedy funkcję kapelana Komendy Okręgowej Narodowej Organizacji Wojskowej. W konspiracji pełnił funkcję kierownika Okręgowego Wydziału Propagandy SN. Prawdopodobnie podobne funkcje pełnił w NSZ. W styczniu 1943 r. został aresztowany przez gestapo. Przebywał w więzieniu w Siedlcach, następnie został przewieziony na Pawiak i w lutym 1943 roku został rozstrzelany.

Ks. Ossowski Franciszek (1903 – 1984) – urodził się we wsi Czaplice. Ukończył Seminarium Duchowne w Płocku. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1929 roku. Jako wikariusz pracował w parafiach: Sierpc, Krzynowłoga Wielka, Bodzanów. Proboszczem był w parafiach: w Korzeniu i Niedzborzu. W czasie kampanii wrześniowej był kapelanem w WP. Brał udział w walkach pod Mławą i Działdowem. Dostał się do niewoli, z której został zwolniony. Powrócił do Niedzborza, gdzie współpracował z AK i NSZ-tem. Po II wojnie światowej pracował, jako proboszcz w parafiach: Skołatowo i Zielona Ciechanowska. W 1950 roku został aresztowany i skazany na 12 lat więzienia, które opuszcza w 1956 roku. Po uwolnieniu z więzienia pełnił funkcję kapelana zakonów żeńskich w Przasnyszu i Białej.

 

Ks. Paradowski Michał (1913 – 2003) – ps. „Benedykt”. Urodził się w Niedźwiadach. W 1932 roku podejmuje naukę na Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Świecenia kapłańskie otrzymał w 1936 roku. W tym samym roku rozpoczyna studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Wybuch II wojny światowej powoduje, że ks. Paradowski dalsze studia kontynuuje na tajnym Uniwersytecie Warszawskim (l. 1936-1941). Równolegle studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Teologii (l. 1936-1945). Tam też otrzymuje tytuł doktora. Prowadzi również działalność konspiracyjną, najpierw w Narodowej Organizacji Wojskowej, był również związany z organizacją Porozumienie Antykomunistyczne, a następnie tworząc Duszpasterstwo NSZ.

Po utworzeniu Narodowych Sił Zbrojnych, otrzymał funkcję Szefa Służby Duszpasterskiej Dowództwa NSZ. Od 1942  roku organizował wykłady i kursy ideologiczne dla żołnierzy i kapelanów. Swoje wykłady zawarł w „Katolickie Państwo Narodu Polskiego”. Stał się również redaktorem naczelnym pisma przeznaczonego dla kapłanów „Lux mundi”. Współpracownikami ks. Paradowskiego byli Księża Pallotyni z Ołtarzewa. Po wojnie pracował w diecezji częstochowskiej. W 1945 roku został skierowany, jako administrator w parafii Zaduszniki, był również wikariuszem w parafii w Brześciu Kujawskim. Pełnił także funkcję tymczasowego administratora parafii Tłokinia. Następnie zostaje mianowany profesorem w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku.

Poszukiwany przez UB zostaje za zgodą władz kościelnych przerzucony przez granicę na Zachód. Polskę opuszcza razem z członkami Sztabu Głównego NSZ. Pełnił następnie funkcję kapelana II Korpusu. Po demobilizacji zostaje we Francji, gdzie studiuje m. in. na Sorbonie i Katolickim Uniwersytecie Paryskim. Studia kończy doktoratami z teologii, prawa i socjologii. W 1948 roku, ks. Paradowski decyduję się na opuszczenie Europy i rozpoczęcie wykładów na Uniwersytecie katolickim w Chile. Od 1950 roku rozpoczyna wykłady w Chile na Katolickim Uniwersytecie w Santiago. Zaczął wydawać hiszpańskojęzyczny kwartalnik „Estudios Sobre El Comunismo”. Nauczał również na Uniwersytecie Katolickim w Valparaiso. Po dojściu do władzy Allende zostaje usunięty z uczelni. Zarabiał na życie jako taksówkarz. Poparł zamach Augusto Pinocheta. Został w 1974 roku zatrudniony jako wykładowca m. in. w Akademii Marynarki Wojennej w Valparaiso. W 1992 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski. Na stałe powraca do Polski w 1993 roku. W 2001 roku otrzymał Dyplom Honorowego Kawalera Orderu Polonia Mater Nostra Est.

 

Ks. Piotrowski Stanisław (1912 – 1998) – urodził się w Białych Szczepanowicach. Podjął studia na Wyższym Seminarium Duchownym w Janowie Podlaskim, a następnie na Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. Święcenia kapłańskie przyjął w 1938 roku. Tuż przed wybuchem wojny został prefektem Liceum im. Piusa X we Włocławku. Po wybuchu II wojny światowej został kapelanem 14. Pułku Piechoty. Razem z żołnierzami dostał się do niewoli w Żyrardowie, z której uciekł. Powrócił do Włocławka i pod koniec 1939 roku został skierowany jako proboszcz do parafii Czerników. Został w 1940 roku aresztowany przez gestapo. Został wywieziony do obozu Stuthoff, a następnie przeniesiony do podobozu w Elblągu, z którego udaje mu się uciec. Przedostaje się do Warszawy, gdzie został naczelnym kapelanem Hufców Polskich. W 1945 roku zostaje mianowany proboszczem parafii w Lubaniu, Ruzinowie i kościoła w Brzeziu. Następnie pełnił funkcję diecezjalnego moderatora Sodalicji Mariańskiej. Był również Wikariuszem Generalnym i Kanclerzem Kurii we Włocławku. W 1955 roku zostaje aresztowany przez funkcjonariuszy UB i osadzony w więzieniu w Bydgoszczy. Więzienie opuszcza w 1956 roku i zostaje administratorem parafii w Lubaniu, Brześciu Kujawskim, Kaliszu i Michalinie. Następnie zostaje mianowany na proboszcza do parafii Kazimierz Biskupi, w Kole i kościoła p. w. św. Mikołaja w Kaliszu. Po przejściu na emeryturę zostaje dyrektorem Kaliskiego Oddziału Uniwersytetu Ludowego im. Ks. Wacława Blizińskiego.

Ks. Połoska Mieczysław (1896 – 1981) – ps. „Siejba”. Urodził się w Sosnowcu. W 1914 roku wstępuje do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1919 roku. Po wyświęceniu pracował w parafiach: Chęciny, Daleszyce i Prandocin. Oceniając wysoko umiejętności ks. M. Połoski, władze kościelne, w 1921 roku, skierowały go na studia do Paryża. Przebywał tam kilka miesięcy. Dalsze studia musiał przerwać, powodem były problemy zdrowotne. Po powrocie do kraju poddaje się leczeniu i zostaje mianowany wikariuszem w parafii Kurzelów. W latach 1923-1926 przebywał w Stanach Zjednoczonych. Tam pomagał swojemu stryjowi ks. Antoniemu Poławskiemu (parafia Chuton Mass). Powraca do kraju w 1926 roku i zostaje mianowany sekretarzem generalnym Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej w Kielcach. Dał się poznać, jako doskonały publicysta i kapłan młodzieży katolickiej.

Po wybuchu wojny został mianowany proboszczem parafii  p. w. Przemienienia Pańskiego w Kielcach-Białogonie. W czasie okupacji pomagał ukrywającym się Żydom, wystawiając im metryki chrztu. Współpracował z AK i NSZ (Brygada Świętokrzyska). Po wojnie w 1947 roku zostaje aresztowany i po kilku miesiącach zwolniony. Na wiosnę 1948 roku ks. Połoska zostaje mianowany dyrektorem i administratorem Diecezjalnego Domu Rekolekcyjnego w Kielcach-Białogonie. W 1951 roku ponownie zostaje aresztowany i rok później zostaje skazany na cztery lata więzienia. W czasie procesu próbowano obarczyć ks. M. Płoskę winą za pogrom kielecki z 4 lipca 1946 roku. Podczas odbywania kary zeznawał jako świadek w procesie ks. Antoniego Słomkowskiego, rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W 1953 roku zostaje zwolniony i ponownie aresztowany. Zeznawał jako świadek w procesie ks. biskupa Czesława Kaczmarka. Pod koniec 1953 roku ks. Połoska zostaje zwolniony z więzienia. W 1964 roku został mianowany kanonikiem gremialnym Kapituły Katedralnej, a w 1969 r. jej prałatem.

 

Ks. Salamucha Jan (1903 – 1944) – ps.”Jan”. Urodził się w Warszawie. Ukończył Metropolitalne Seminarium Duchowne w Warszawie. W 1925 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Jeszcze w trakcie studiów w Seminarium został przyjęty na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Warszawskiego. Studia ukończył z tytułem doktora w 1927 roku. Następnie został skierowany przez władze kościelne na studia do Rzymu, gdzie na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim otrzymał tytuł doktora filozofii. Po ukończeniu studiów i powrocie do kraju. Został skierowany jako wikariusz do parafii w Wiązownej. Następnie został wykładowcą w Seminarium w Warszawie. Wykłady prowadził do 1933 roku. Rok później, na prośbę ks. prof. Konstantego Michalskiego, rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie po czterech latach objął Katedrę Filozofii Chrześcijańskiej (1938 r.).

Po wybuchu II wojny światowej dostaje się do Warszawy. Tam zgłosił się do kurii polowej i otrzymał przydział jako kapelan do załogi broniącej Fortu Bema na Woli. Podczas walk został ranny i odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji dostaje się do niewoli, z której przy pomocy jednego z lekarzy udaje mu się uwolnić. Wraca następnie do Krakowa, gdzie w listopadzie 1939 roku został aresztowany wraz z innymi profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego. Początkowo przebywał w więzieniach w Krakowie i Wrocławiu. Następnie został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po pewnym czasie ks. dr J. Salamuchę wywieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau. Od początku aresztowania kardynał Adam Sapieha usilnie starał się o zwolnienie ks. dr J. Salamuchy. Również Stolica Apostolska i niemiecki logik Heinrich Scholz podejmowali kroki w celu uwolnienia ks. dr J. Salamuchy. Działania te doprowadziły do uwolnienia księdza doktora w 1941 roku.

Po zwolnieniu z obozu ks. dr J. Salamucha powrócił do Warszawy i został wikariuszem parafii  p. w. św. Jakuba. Od momentu przybycia do Warszawy rozpoczął działalność konspiracyjną. Został kapelanem Narodowych Sił Zbrojnych. Wykładał na tajnym Seminarium Duchownym i Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Po rozpoczęciu powstania warszawskiego przebywał w budynku przy ul. Wawelskiej 60, gdzie mieścił się punkt medyczny, którego był kapelanem. W wyniku trudnej sytuacji powstańców, jaka wytworzyła się na Ochocie, 11 sierpnia część z nich opuściła budynek przechodząc kanałami do Śródmieścia. Ks. dr Salamucha pozostał z rannymi. Prawdopodobnie został rozstrzelany tego samego dnia.

 

Ks. Sitkowski Kazimierz (1886 – 1957) – urodził się w Chełmie Lubelskim. Studiował na Wyższym Seminarium Duchownym w Lublinie. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1909 roku. Pełnił funkcję wikariusza w parafiach: Krasnystaw i Piaski koło Lublina. Przed wybuchem wojny pełnił funkcję proboszcza w parafiach: w Żyrzynie, Bobach i Kijanach, gdzie zastała go wojna. Podczas II wojny światowej ksiądz Sitkowski współpracował z Narodowymi Siłami Zbrojnymi na terenie swojej parafii. 17. 10. 1944 r. w Zezulinie przyjął on przysięgę żołnierzy oddziału Mieczysława Pazderskiego ps. „Szary” (NSZ) i od tego momentu stał się ich kapelanem. Ksiądz K. Sitkowski został odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

 

Ks. Skulimowski Stanisław (1875 – 1944) – święcenia kapłańskie otrzymał w 1898 roku. Był wikariuszem w parafiach: Łukowo, Nawrócenia Świętego Pawła w Lublinie, Turobin i Księżomierz. Pełnił funkcję administratora w parafii Matczyn i Zemborzyce. Ponownie w 1919 r. został wikariuszem w Kazimierzu Dolnym i administratorem w parafii Siedliszcze. W  1922 r. zostaje mianowany proboszczem w parafii Borów. Po wybuchu II wojny światowej wspomaga działania konspiracyjne. Od 1943 roku w okolicach Borowa stacjonował 1. Pułk Legii Nadwiślańskiej Ziemi Lubelskiej Narodowych Sił Zbrojnych. To tu pułk został sformowany. Ks. S. Skulimowski uczestniczył również w poświęceniu sztandaru pułku. W lutym 1944 roku ks. S. Skulimowski zginął podczas pacyfikacji niemieckiej w Borowie.

Ks. Sobalkowski Szczepan (1901 – 1958) – ps. „Andrzej Bobola”, „ks. Andrzej Sokołowski”. Urodził się w Kromołowie. W 1919 roku wstępuje do Seminarium Duchownego w Kielcach. Święcenia kapłańskie uzyskuje w 1924 roku. Rok wcześniej rozpoczął studia teologiczne w Insbrucku, gdzie otrzymał tytuł doktora teologii. Od 1926 roku pracował jako wikariusz w parafiach: we Włoszczowie i Chmielniku. Dał się poznać jako doskonały kaznodzieja. Był zapraszany do głoszenia kazań radiowych, stanowych i pasyjnych. W 1936 roku został mianowany wicerektorem Seminarium Duchownego w Kielcach. Podczas okupacji włączył się w działalność konspiracyjną Narodowych Sił Zbrojnych. Został mianowany na szefa kapelanów okręgu V (radomsko – kieleckiego) NSZ. Ukrywał u siebie rodzinę żydowską małżeństwa Walterów z Wielunia. Uczył na tajnych kompletach. Po wojnie został mianowany rektorem Seminarium Duchownego w Kielcach. W czerwcu 1950 roku został aresztowany, a we wrześniu tego samego roku zwolniony. Ponownie został aresztowany w 1951 roku i skazany w 1954 roku na siedem lat. Zwolniony został w 1956 roku. W 1957 roku Papież Pius XII mianował ks. Sz. Sobalkowski biskupem tytularnym medelitańskim i sufraganem kieleckim. Biskupem został w 1958 roku.

 

Ks. Stańczak Eugeniusz (1903) – urodził się w Zębowicach. Święcenia kapłańskie otrzymał  w 1927 r. Po wyświęceniu na kapłana został mianowany prefektem Gimnazjum Biskupiego w Lublinie. Następnie w latach 1929-1933 pełnił funkcję rektora kościoła Świętej Trójcy w Lublinie oraz prokuratora Seminarium Duchownego. Od 1933 do 1944 roku pełnił funkcję proboszcza parafii p. w. Przemienienia Pańskiego w Łańcuchowie. Na terenie parafii podczas II wojny światowej istniały jeszcze dwa duże majątki w Ciechankach (właścicielem była rodzina Lachertów) i Łańcuchowie (właścicielem była rodzina Steckich). W obu tych majątkach dochodziło do spotkań działaczy podziemia narodowego. Ks. E. Stańczak kontaktował się m. in. z działaczami Narodowych Sił Zbrojnych. Od 1944 r. ks. Stańczak sprawował funkcję kapelana w Wojsku Polskim. Trzy lata później zostaje przeniesiony do parafii Blinów, gdzie był proboszczem. W latach 1953-1976 był administratorem parafii Bystrzyca.

 

Ks. Stańczak Władysław (1901 -1967) – urodził się w Gołębiu. W 1923 roku wstępuje do Seminarium Duchownego w Lublinie. Zostaje wyświęcony na kapłana w 1927 roku. Po wyświęceniu jako wikariusz zostaje skierowany do pracy w parafiach: Piaski k. Lublina, w Kolegiacie Zamojskiej, w Józefowie Biłgorajskim i w kościele p. w. Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie. Jako proboszcz został skierowany do parafii Depułtycze. Od 1941 roku pełnił funkcję administratora parafii Borów. Bardzo szybko ks. W. Stańczak włączył się w działalność podziemia narodowego. Pełnił obowiązki duszpasterskie wśród żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Uczestniczył w poświęceniu sztandaru 1. Pułk Legii Nadwiślańskiej Ziemi Lubelskiej Narodowych Sił Zbrojnych. W lutym 1944 roku przeżył okrutną pacyfikację Borowa i okolicznych wsi. Po wojnie w 1953 roku został skazany na 6 lat pozbawienia wolności za współpracę z NSZ. W wyniku działań bp. Piotra Kałwy i bp. Piotra Stopniaka, ks. Stańczak zostaje zwolniony z więzienia ze względu na zły stan zdrowia. Więzienie opuścił w 1955 r. Po wyjściu z więzienia został rezydentem w parafii Frampol, a następnie był administratorem w parafiach: Czernięcin i Sól k. Biłgoraja.

Ks. Stefański Czesław ( – 1995) – ps. „Kaktus”. Urodził się w Olszanowicach. Święcenia  kapłańskie otrzymał w 1942 roku. W 1943 r. spotyka się z ks. Feliksem Kowalikiem, który namawia go do wstąpienia do AK. Został zaprzysiężony, jednak nie podjął czynnej działalności. Powodem było mianowanie ks. Cz. Stefańskiego wikariuszem w parafii w Skórkowicach. Tam podejmuje działalność konspiracyjną z placówką Narodowych Sił Zbrojnych we wsi Sulborowice. Czynnie wspomagał NSZ, ukrywając broń, wspomagając ukrywających się członków NSZ. Pod koniec 1943 roku został ks. Cz. Stefański przeniesiony do parafii w Brzeźnicy, a następnie do parafii w Kuczkach (1945 r.), gdzie organizuje grupę konspiracyjną pod dowództwem Romana Jaroszka. Zagrożony aresztowaniem wyjeżdża do Ząbkowic.

W 1946 roku zostaje czasowo aresztowany, lecz z braku dowodów swojej konspiracyjnej działalności zwolniony. Po pewnym czasie zostaje wysłany do parafii w Olszynie Lubańskiej, następnie zostaje przeniesiony do parafii w Chylicach, Pasłęku, Morągu i ponownie w Chylicach. W 1949 roku podejmuje studia na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie otrzymuje tytuł magistra teologii. Przenosi się następnie do Warszawy, gdzie otrzymuje tytuł doktora teologii na Uniwersytecie Warszawskim. Władze kościelne przenoszą ks. Cz. Stefańskiego do kościoła p. w. Św. Franciszka z Asyżu w Warszawie. W wyniku prowadzonego śledztwa ksiądz Czesław Stefański został aresztowany w 1953 roku i skazany na więzienie. Wychodzi z niego w 1956 roku. Prawdopodobnie w trakcie pobytu w więzieniu został zmuszony do podpisania deklaracji współpracy z UB. Dalsza działalność księdza Stefańskiego doprowadza do przeniesienia go do parafii Kielczyn. Następnie zostaje przeniesiony do parafii: w Błogich i Gozdawie. Pod koniec 1963 roku ks. Stefański zostaje mianowany proboszczem w Olbierzowicach. Współpracował tam z radomskim Kołem Księży przy „Caritasie”. W 1973 r. został proboszczem w Skrzyńsku.

 

Ks. biskup dr Strąkowski Henryk (1910 – 1965) – urodził się w Woli Uchańskiej. Ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Lublinie. W 1933 r. otrzymał święcenia kapłańskie, a w 1939 roku uzyskał tytuł doktora teologii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W czasie drugiej wojny światowej (lata 1940-1943) został proboszczem w parafii Turowiec koło Chełma, a także, od 1943 r. tymczasowym administratorem parafii Uchanie. Był autorem modlitwy dla oddziałów NOW, którą odmawiali później żołnierze NSZ – „Modlitwa o Wielką Polskę”. Pełnił funkcję kapelana NOW-NSZ.

Po wojnie został wykładowcą Seminarium Duchownego w Lublinie oraz języka greckiego, łacińskiego i hebrajskiego na KUL-u. W 1958 r. ks. Strąkowski uzyskał godność biskupa tytularnego Girby, pełnił również funkcję sufragana lubelskiego. Został przewodniczącym Wydziału Duszpasterstwa Kurii Lubelskiej, a także został diecezjalnym wizytatorem zakonów i zgromadzeń zakonnych. Był autorem wielu artykułów i recenzji. Pisał między innymi do „Roczników Teologiczno-Kanonicznych”, „Podręcznej Encyklopedii Biblijnej”, (Poznań 1959), „Biblii Tysiąclecia” (Pallottinum 1965). Pośmiertnie ks. bp. Henryk Strąkowski został przez Prezydenta RP odznaczony Krzyżem Narodowego Czynu Zbrojnego.

Tekst modlitwy „Modlitwa o Wielką Polskę”:
„Panie Boże Wszechmogący
daj nam siły i moc wytrwania
w walce o Polskę, której
poświęcamy nasze życie.
Niech z krwi niewinnie przelanej
braci naszych, pomordowanych
w lochach Gestapo i Czeki,
Niech z łez naszych matek i sióstr
wyrzuconych, z odwiecznych
swych siedzib,
Niech z mogił żołnierzy naszych,
poległych na polach Polski,
Norwegii, Holandii, Belgii, i Francji
Powstanie Wielka Polska.
O Mario,
Królowo Polskiej Korony,
błogosław pracy naszej
i naszemu orężowi.
O spraw Miłościwa Pani,
Patronko naszych rycerzy,
by wkrótce u stóp Jasnej Góry
i Ostrej Bramy zatrzepotały
polskie sztandary z Orłem Białym
i Twym wizerunkiem.”  (1940 r.)

 

Ks. Zieliński Stanisław (1911 – 1945) – urodził się w Pełczynie. Został wyświęcony na kapłana w 1937 r. i skierowany jako wikariusz do parafii Tarnogóra, a następnie Krzczonów. W 1943 roku został mianowany rektorem Kościoła p. w. Ducha Świętego w Kraśniku. Rozpoczął współpracę z Narodowymi Siłami Zbrojnymi. Po wojnie został w 1945 roku skrytobójczo zamordowany, prawdopodobnie przez funkcjonariuszy UB w Kraśniku.

Opracował: Dariusz Wieleba

Źródła:

Księża Kapelani Narodowych Sił Zbrojnych na Lubelszczyźnie w latach 1939-1944, Lublin 1994.

Kościół a Powstanie Warszawskie, Warszawa 1994.

Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 1 – 3, oprac. Leszek Żebrowski, Warszawa 1994-1996.

Strony internetowe m. in.: Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego, Informator Diecezji Ełckiej, Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, IPN, materiały archiwalne „Naszego Dziennika”, drogowle.republika.pl/nauczanie.htm, www.hanaczów.pl, Fundacji Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, zwola.siedlce.opoka.org, truskolasylachy.republika.pl, momoty.sandomierz.opoka.org.pl, www.kuria.lomza.pl.