Kpt. Antoni Józef Popiela ps. „Machoń” – oficer Wojska Polskiego i Narodowej Organizacji Bojowej, uczestnik I wojny światowej, powstania wielkopolskiego, wojny polsko-bolszewickiej, powstań śląskich i II wojny światowej, zastępca komendanta Narodowej Organizacji Bojowej.
Urodził się 1 stycznia 1899 roku w Wielkiem, powiat Września, pod zaborem pruskim. Ukończył Seminarium Nauczycielskie we Wschowie. W czasie I wojny światowej został zmobilizowany do armii niemieckiej. Podczas walk został kontuzjowany. Po powrocie z frontu uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. W walkach powstańczych wyzwolono spod niemieckiego panowania prawie całą Wielkopolskę, dzięki temu na mocy traktatu wersalskiego została włączona do państwa polskiego. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej zaciągnął się do Wojska Polskiego i wziął udział w walkach z bolszewikami. W tym trudnym okresie kształtowania granic II Rzeczypospolitej Antoni Popiela zaangażował się także w walki z Niemcami na Górnym Śląsku. W wyniku zwycięskich powstań śląskich znaczny obszar Śląska został włączony do Polski.
Antoni Popiela ukończył Oficerską Szkołę Lotnictwa w Dęblinie. Uczelnia, po przeniesieniu jej w 1927 roku z Grudziądza, prowadziła szkolenia lotnicze dla młodszych oficerów innych rodzajów broni. W pierwszych latach działalności dęblińska uczelnia kształciła lotników-obserwatorów, których specjalnością była nawigacja lotnicza. Po zakończeniu służby wojskowej Popiela przeszedł w stan spoczynku w stopniu kapitana. Podjął pracę na stanowisku urzędniczym w poznańskiej Fabryce Opon Samochodowych i Rowerowych „Stomil”, prężnie rozwijającej się polskiej firmie współpracującej z amerykańskim producentem opon General Tire and Rubber Company. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy przejęli „Stomil” i sprzedali niemieckiej spółce Continental Gummiwerke AG Hanower. W czasie niemieckiej okupacji zakład, pod nazwą Posener Gummiwerke, produkował na potrzeby niemieckiej armii, zatrudniając wielu robotników przymusowych.
W dniu 16 listopada 1939 roku działacze Stronnictwa Narodowego (SN), największe partii politycznej w II Rzeczypospolitej, powołali konspiracyjną organizację wojskową – Narodową Organizację Bojową (NOB). Kapitan rezerwy Antoni Popiela brał udział w spotkaniu inicjującym powstanie NOB. Został wybrany zastępcą komendanta NOB. Przyjął pseudonim „Machoń”. Organizował struktury wojskowe, opracowywał instrukcje, wizytował komórki terenowe. Pełnił funkcję komendanta Obwodu Śródka NOB, potem komendanta wojskowego NOB na Wielkopolskę z wyjątkiem miasta Poznania i powiatu poznańskiego.
Kpt. Antoni Popiela ps. „Machoń” został aresztowany przez gestapo w dniu 29 kwietnia 1941 roku i osadzony w poznańskim Forcie VII. Przeszedł ciężkie, trwające prawie rok, śledztwo. W dniu 9 czerwca 1942 roku wyrokiem niemieckiego Wyższego Sądu Rejonowego w Poznaniu (OLG Posen) na sesji wyjazdowej w Oleśnicy został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 14 lipca 1942 roku w niemieckim więzieniu przy ulicy Kleczkowskiej we Wrocławiu.
dr Rafał Sierchuła/Bożena Wołek
