Kurcyusz Tadeusz – pseud. „Fiszer”, „Mars”, „Morski”, „Żegota” (ur. 15 X 1881 w Warszawie, zmarł 22 lub 23 IV 1944 w Warszawie) – płk dypl. Wojska Pol., gen. bryg. NSZ, dowódca NSZ.
Syn Ludwika i Michaliny Fiszer. Po ukończeniu szkoły realnej i zdaniu matury (ok. 1900) rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej. Był członkiem Związku Młodej Polski „Zet”. W l. 1905-1906 odbył służbę ochotniczą w rosyjskiej 3. Baterii Konnej Gwardii w Warszawie, uzyskując stopień oficera rezerwy. Po wyjeździe do Liege studiował na wydziale mechanicznym miejscowego uniwersytetu, otrzymując w 1909 dyplom inżyniera. Po powrocie do kraju rozpoczął pracę zawodową w fabryce konstrukcji stalowych „K. Rudzki i ska. Towarzystwo Przemysłu Metalowego”.
Po wybuchu I wojny światowej służył w armii rosyjskiej, uzyskując w 1916 r. stopień porucznika. W X 1917 został oficerem sztabu I Korpusu Polskiego na Wschodzie, przez pewien czas pełniąc w nim funkcję szefa sztabu. VIII 1918 został mianowany referentem cywilnym w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Od XI 1918 pełnił służbę w WP, m.in. jako szef adiutantury Sztabu Generalnego, oficer oddziału organizacyjno-mobilizacyjnego SG, kierownik referatu mobilizacyjnego w Inspektoracie Kawalerii, od IV 1919 szef sztabu Inspektoratu Kawalerii, od VIII tr. szef sztabu 1. Dywizji Strzelców (później przemianowanej na 13. DP) armii gen. J. Hallera.
1921-1922 ukończył I kurs doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie i objął stanowisko generalnego wojskowego komisarza kolejowego w oddziale IV Sztabu Generalnego. VII-IX 1926 ukończył kurs dowódców pułków w Szkole Strzelań Artylerii w Toruniu i został dowódcą 26. Pułku Artylerii Polowej, a następnie 27. Pułku Artylerii Polowej. X 1931 został przeniesiony w stan spoczynku. Rozpoczął wówczas działalność polityczną w obozie Wielkiej Polski (OWP), był też członkiem Związku Hallerczyków.
W konspiracji był od poł. 1940 w Tajnej Armii Polskiej (TAP), od VIII tr. został szefem Sztabu Głównego tej organizacji. Od XII 1940 był szefem sztabu Wojskowych Oddziałów Skonfederowanych, a od I 1941 szefem sztabu Konfederacji Zbrojnej. Po scaleniu KZ z ZWZ (IX 1941) został szefem wydziału komunikacji KG ZWZ (następnie AK).
Ok. 26 VIII 1942 został aresztowany przez Gestapo i był osadzony w więzieniu na Pawiaku, skąd wykupili go koledzy – inżynierowie. Zwolniony XII 1942 i następnie przeniesiony do rezerwy personalnej KG AK. Związał się wówczas z NSZ a po aresztowaniu płk. Ignacego Oziewicza pseud. „Czesław”, został z dniem 1 VIII 1943 kolejnym dowódcą NSZ (pod pseud. „Morski”). Na tym stanowisku dokonał reorganizacji Dowództwa i wydał szereg instrukcji, normujących działalność poszczególnych oddziałów i służb sztabu. 1 XI 1943 wydał „Rozkaz specjalny”, informujący o śmierci poprzedniego dowódcy („Morskiego”) i objęciu tej funkcji przez „gen. Marsa”. W istocie była to tylko zmiana jego dotychczasowego pseudonimu, jednakże kolejne rozkazy podpisywał już kolejnym pseudonimem: „Żegota”.
Po przekroczeniu przedwojennej granicy II RP przez wojska sowieckie, wydał „Rozkaz ogólny Nr 3” (15 I 1944), w którym informował m.in., że: „Wojska sowieckie na terytorium Polski muszą być uważane za wojska wrogie”. Jednocześnie jednak polecił „unikać konfliktów z regularnymi wojskami sowieckimi” z uwagi na położenie międzynarodowe oraz „konieczność zwalczania Niemiec siłami ich wszystkich przeciwników” a w przypadku „gdyby władze sowieckie nie uszanowały życia i mienia polskich obywateli” zapowiedział wydanie rozkazów specjalnych.
Pod jego dowództwem od XII 1943 toczyły się rozmowy NSZ z KG AK na temat scalenia obu organizacji, zakończone umową z 7 III 1944. Płk „Żegota”, jako b. oficer KG AK, nie brał w nich bezpośredniego udziału. 31 III t.r. dowódca AK, gen. T. Komorowski „Bór” mianował go swym „pełnomocnikiem dla spraw Narodowych Sił Zbrojnych”, po złożeniu przez niego przysięgi. Ta data została też przyjęta za datę scalenia obu organizacji („Rozkaz wstępny do akcji scaleniowej NSZ w ramach AK” z 15 IV 1944). Na jego miejsce miał być wyznaczony nowy dowódca NSZ, jednakże na skutek tarć w TNRP płk Kurcyusz pozostał na swym stanowisku do śmierci (atak serca) w nocy z 22 na 23 IV 1944. Pośmiertnie został mianowany przez tzw. Radę Polityczną przy Dowództwie NSZ (złożoną wyłącznie z działaczy ONR) generałem brygady.
Leszek Żebrowski
Źródła:
„Kurcyusz Tadeusz”, w: Andrzej K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944, t. 2, Warszawa 1987;
Narodowe Siły Zbrojne. Materiały z sesji naukowej poświęconej historii Narodowych Sił Zbrojnych (Warszawa: Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, 1994);
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 1-3 (oprac. Leszek Żebrowski) Warszawa 1996-1998;
Archiwum Akt Nowych, Zespół NSZ, sygn. 207;
zbiory własne autora.
