8 sierpnia 1864 roku w podwarszawskim Kamionku przyszedł na świat Roman Dmowski, jeden z twórców polskiej niepodległości oraz twórca polskiego ruchu narodowego. Idea narodowa w twórczości Romana Dmowskiego położyła podwaliny pod nowoczesny naród, świadomy swoich celów i drogi. Myślenie w perspektywie przyszłości stało się jedną z podstaw polskiej myśli narodowej:
Celem mojej książki nie było propagowanie czytelnika na rzecz pewnych dogmatów, ale pobudzenie go do myślenia o rzeczach, które dla mnie mają pierwszorzędną doniosłość moralną. Cel ten lepiej osiągnięty zostanie, gdy czytelnik zobaczy, jak sam autor zastanawia się, zmienia i rozwija swe poglądy pod wpływem spostrzeżeń i doświadczeń. Przeszkadza to uwierzeniu w nieomylność autora, ale należę do tych, którzy się o taką opinię nie starają.
Zresztą „Myśli” moje mają charakter zbyt osobisty, dość mało mają pretensji do tego, by je uważano za obowiązujący wszystkich wyrok w poruszonych kwestiach, dość wyraźnie są, jak to już w poprzedniej przedmowie podkreśliłem, „rodzajem spowiedzi” danego człowieka w danym momencie jego życia, ażebym uważał za możliwe korygować je w każdem wydaniu, jak to się robi z dziełami naukowemi. Quod scripsi, scripsi (tł. „co napisałem, napisałem”).
Może to wreszcie pomoże niektórym krytykom do zrozumienia, że nie mają do czynienia z broszurą polityczną.
(„Myśli nowoczesnego Polaka”)
Na ówczesne czasy powyższe słowa Dmowskiego były mocne. Na nowo zredefiniował on pojęcie polskości, zrywając z mechanicznym i materialnym pojmowaniem narodu, które funkcjonowało w pozytywistycznej myśli polityczno-społecznej XIX wieku. Naród, według niego, powinien przestać być anonimową masą oraz instrumentem w ręku oligarchicznej kliki rządzącej, która to zamiast niego decydowała, co jest dlań najlepsze.
XX wieczna myśl narodowa Dmowskiego doprowadziła do ewolucji społeczeństwa, rozrywanego dotychczas przez pozytywistyczne, socjalistyczne i romantyczne nurty, w świadomy swoich zadań i celów naród. Z perspektywy czasu możemy śmiało powiedzieć, że myśl Dmowskiego nie tylko została rzucona na żyzną glebę, ale wydała obfity plon w postaci świadomych swojej roli pokoleń, które mimo przeciwności losu wytrwale budowały i realizowały swoje marzenia o wielkiej i wolnej Polsce.
