Powstanie warszawskie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17.00 z rozkazu gen. Tadeusza Komorowskiego ps. „Bór” – dowódcy Armii Krajowej (AK). Jego celem było wyzwolenie stolicy spod niemieckiej okupacji oraz ujawnienie się wobec wkraczających sowietów jako gospodarze terenu i legalna władza polityczna.
W powstaniu, zainicjowanym przez AK, wzięli udział zwolennicy różnych opcji politycznych, wyznań, wieku i pochodzenia. Uczestniczyli w nim głównie ludzie młodzi, 65% powstańców miała mniej niż 25 lat. Ogółem w walkach powstańczych wzięło udział ponad 48 000 żołnierzy, z czego 18 000 zginęło. Poparcie dla tego zrywu niepodległościowego w stolicy i w kraju było ogromne, mimo strachu przed niemieckimi represjami. Powstańcy mogli liczyć na pomoc mieszkańców Warszawy, którzy w miarę możliwości dostarczali im żywność, opiekowali się rannymi, pomagali budować barykady i odgruzowywać ulice po niemieckich bombardowaniach.
Oprócz oddziałów AK w walkach wzięły udział oddziały innych konspiracyjnych formacji wojskowych, które podporządkowały się dowództwu powstania. Żołnierze Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), którzy mimo scalenia części NSZ z AK nie zostali powiadomieni o terminie jego wybuchu, dołączyli do walczących z niemieckim okupantem akowców. Między innymi dwa dni na Bródnie walczył 300−400 osobowy oddział AK obejmujący ochotników z NSZ. Zgrupowanie „Chrobry II” operujące na Śródmieściu przez cały okres powstania utrzymało zajęty rejon i nie oddało Niemcom ani piędzi ziemi. Największy zwarty oddział NSZ, Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana „Koło”, bronił Starego Miasta. Oddziały NSZ spoza Warszawy nie mogły dołączyć do walczących w stolicy, gdyż miasto zostało szczelnie otoczone kordonem niemieckich wojsk. Z tego powodu oddziały te operowały w okolicach Warszawy. W Puszczy Kampinoskiej prowadził działania przeciw Niemcom oddział „Bateria Kampinos” por. Stefana Celichowskiego ps. „Andrzej Skalski”. Pod koniec sierpnia oddział ten dołączył do Brygady Świętokrzyskiej NSZ.
W podwarszawskich Lasach Chojnowskich i Kabackich operowały jednostki NSZ z Samodzielnego Batalionu im. Brygadiera Czesława Mączyńskiego, w tym Kompania Leśna im. „Szarego” (około 150 dobrze uzbrojonych żołnierzy). Przez cały sierpień trwały tu walki z Niemcami, którzy kilkakrotnie próbowali spacyfikować teren używając pociągu pancernego, artylerii i samolotów. W tym okresie żołnierze NSZ podejmowali próby przedarcia się przez niemieckie kordony do Warszawy. Między innymi w nocy z 16 na 17 sierpnia podczas próby przedarcia do Warszawy kordon przeszło 400 żołnierzy z 900 biorących udział w walce.
Oddziały NSZ biorące udział w powstaniu warszawskim:
- Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana „Koło” przy Kwaterze Głównej NSZ;
- Pułk Rozpoznawczy „Baczyńskiego”;
- Legia Akademicka NSZ;
- Dywizjon Artylerii Zmotoryzowanej „Młot”;
- Oddział „Barry” – mjr. Włodzimierza Kozakiewicza ps. „Barry” – żandarmeria Grupy „Północ” AK;
- Zgrupowanie „Chrobry II” AK – w tym 1. Kompania „Warszawianka” i 2. Kompania (MiP);
- Zgrupowanie 1. Dywizji Piechoty – powołanie zawiązku dywizji w dniu 8.08.1944 roku w składzie:
- Pułk im. gen. Władysława Sikorskiego (popularny Pułk „Sikora”);
- Pułk im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego;
- Pułk im. het. Stefana Czarnieckiego;
- Zgrupowanie 2. Dywizji Piechoty – powołanie zawiązku dywizji w dniu 8.08.1944 roku w składzie:
- Pułk Czwartaków;
- Pułk Legia Puławska;
- Pułk im. gen. Romualda Traugutta;
- Kompania Uzbrojeniowa kpt. „Jura”;
- Kompania ppor. Leonarda Kancelarczyka ps. „Jeremi”;
- Kompania „Piatów” Czesława Kajetana Stulkiewicza ps. „Wir”;
- Kompania „Tadeusz Czarny” por. Tadeusza Słomińskiego;
- Kompania Dyspozycyjna Komendy Placu Warszawa-Śródmieście-Południe;
- Batalion im Stefana Czarnieckiego – Zgrupowanie „Gozdawa”.
