Żwański Władysław (1896–1948), ps. „Błękit”, „Butrym”, „Iskra”. Oficer NZW, komendant Okręgu Białystok NZW.
Urodził się 10 VII 1896 w Widliszkach, k. Wiłkomierza. Maturę otrzymał w II Szkole Realnej w Petersburgu (1915). W sierpniu 1915 został powołany po służby wojskowej w 178. rezerwowym baonie piechoty. Walczył na froncie rosyjsko-niemieckim w Kurlandii, m.in. w Batalionie Śmierci, jako młodszy oficer. Zdemobilizowany 19 XII 1917 na skutek rewolucyjnego chaosu w Rosji. Członek Związku Wojskowych Polaków w Rosji. W Połocku, pod okupacją niemiecką, działał w polskiej konspiracji wojskowej.
W listopadzie 1918 zgłosił się ochotniczo do służby w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Polskich. Od stycznia 1919 służył w 4. Dywizji Strzelców, biorąc udział w walkach pod Tyraspolem, jako dowódca plutonu. Po powrocie do Polski 30 VI 1919 otrzymał przydział do służby w 14. pp 4. Dywizji Piechoty. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, walcząc m.in. na Wołyniu, Podolu i w Małopolsce Wschodniej. Po wojnie pozostał w wojsku. Ukończył kurs doszkalający przy Dowództwie Okręgu Korpusu I Warszawa, a następnie służył m.in. w 14. pp we Włocławku. Kierownik Referatu Organizacyjnego w sztabie Dowództwa Okręgu Korpusu IV Łódź; dowódca batalionu oraz kwatermistrz 71. pp w Zambrowie. Komendant PKU w Grodzisku Maz. (1934–1939).
Uczestnik wojny obronnej 1939. Organizator oddziałów samoobrony NOW w pow. Grodzisk Maz. W 1943 komendant NSZ Powiatu Ostrów Maz. (pod ps. „Butrym”). Po wejściu Armii Czerwonej 23 IX 1944 zgłosił się do służby w „ludowym” WP i otrzymał zadanie „kontroli prac organizacyjnych związanych z poborem koni i wozów”. Od 23 II 1945 komendant Rejonowej Komendy Uzupełnień Ciechanów. Na tym stanowisku udzielał pomocy osobom ukrywającym się, m.in. wystawiając im fałszywe dokumenty. Został wezwany do raportu 5 III 1945 pod zarzutem interesowania się „życiem politycznym i społecznym”, okazywania „wrogiego stosunku władz i Armii Czerwonej do Polski” i udzielania pomocy „dezerterom z Armii Czerwonej”. Zagrożony aresztowaniem przez Informację Wojskową zgłosił się do służby w NZW.
Nominowany 10 IV 1945 na stanowisko szefa Wydziału III (operacyjnego) KO Białystok NZW (pod ps. „Iskra”) został awansowany do stopnia ppłk. Od 22 IX 1945 szef sztabu Okręgu; od 4 IV 1946 komendant Okręgu Białystok NZW (pod ps. „Błękit”). Był rzecznikiem ściślejszej współpracy z Okręgiem Białystok WiN, usiłując zawrzeć odpowiednie porozumienie. Wiosną 1946 na skutek silnych operacji UB – KBW oddziały NZW zostały częściowo rozbite. Podjął wówczas decyzję o reorganizacji pionu bojowego – PAS oraz większym rozproszeniu oddziałów zbrojnych. Główny wysiłek od tej pory miał iść na akcję propagandową (w związku z referendum 1946 i wyborami 1947) oraz zwalczanie komunistycznej agentury.
Po „amnestii” 1947 pozostał w konspiracji wbrew kadrze kierowniczej Okręgu. 19 III 1947 wydał rozkaz o reorganizacji pozostałych struktur, zmianie kryptonimów, ograniczeniu akcji zbrojnych. Grupy operacyjne UB i KBW dążyły do nawiązania z nim kontaktu, wysyłając małe grupki funkcjonariuszy, podających się za rozbite oddziały WiN. Poległ 1 VII 1948 we wsi Dąbrowa-Tworki (pow. Wysokie Maz.) w walce z jedną z takich grup. Miejsce pogrzebania zwłok pozostaje nieznane.
Leszek Żebrowski
Źródła:
Opis operacji przeprowadzonej przez grupę odwodową II Baonu G.O. „C” przeciw bandzie „Błękita” w m. Tworki (5498) w dniu 1.07.48 r., CAW, sygn. 1580/75/1467;
L. Żebrowski, „Cyryl” – Białostocki Okręg Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW) 1941-1945, „Słowo Narodowe” 1989, nr 1;
Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, oprac. L. Żebrowski, Warszawa 1994, t. 1;
Jerzy Kułak, Piotr Łapiński, Władysław Żwański (1896-1948) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny, t. III;
T. Frączek, Formacje zbrojne obozu narodowego na Białostocczyźnie w latach 1939-1956, Warszawa 1996, mps, praca doktorska WIH;
dokumenty i materiały w zbiorach aurora.
