Piotr Szucki
W poniższym spisie wydawnictw Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych nie została wyszczególniona zawartość Biuletynu informacyjnego… wydawanego przez Okręg Lubelski (opracowanie Ludwik Meresta), Biuletynu informacyjno-sprawozdawczego… wydawanego przez Okręg Pomorski (opracowanie Stanisław Smolarz i in.) oraz zawartość czasopism wydawanych przez związek. Były to:
- „Szczerbiec”, biuletyn Zarządu Głównego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych (Lublin, redaktor naczelny – Bohdan Szucki),
- „Głos Kombatanta z Prowincji. Organ wewnętrzny związków kombatanckich” (Mława, pod redakcją Stanisława Świercza),
- „Biuletyn Informacyjny Okręgu Małopolskiego ZŻNSZ” (Kraków, pod redakcją Konstantego Kopfa),
- dwa pierwsze numery „Szańca” (wydawane przez Okręg Pomorski ZŻNSZ w Gdańsku, p.o. redaktor naczelny – Władysław Miłkowski),
- drobne biuletyny lokalne (np. biuletyn informacyjny Koła w Chełmnie w Okręgu Pomorskim ZŻNSZ).
* * *
Bechta Mariusz, Żebrowski Leszek (red.), Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu, tom I, Materiały posesyjne, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Siedlce 1997, ss. 299. ISBN 83-903124-6-8. Przypisy, indeks nazwisk i pseudonimów, indeks nazw geograficznych, geograficzno-politycznych, ilustracje, faksymilia, mapy.
Materiały z sesji popularnonaukowej „XII Okręg NSZ w walce o Wielką Polskę z dwoma okupantami” zorganizowanej w Siedlcach 15 września 1996 roku.
Zawartość tomu:
- Wojciech Jerzy Muszyński, Zarys historii polskiego obozu narodowego 1887-1939.
- Marian Krasuski, Zarys historii XII Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych na Podlasiu.
- Mariusz Bechta, „Rewolucyjny bandytyzm” na Podlasiu w latach 1942-1944 – zarys problemu.
- Tadeusz Tomaszkiewicz, Narodowe Siły Zbrojne w powiecie węgrowskim w latach 1942-1950.
- Piotr Kosobudzki, Partyzancka działalność NSZ na Podlasiu.
- Tadeusz Jaworowski, Siedlecka organizacja młodzieżowa XII Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1942-1944.
- Aneta Wojcieszkiewicz, Organizacja „Miecz i Pług”.
- Janusz W. Nowosielski, Organizacje konspiracyjne w okolicach Sarnak wywodzące swe korzenie z ruchu narodowego.
- Antoni Stolcman, Kąkolewnica 1944 r.
- Leszek Sawicki, Duszpasterstwo Narodowych Sił Zbrojnych w XII Okręgu NSZ.
- Biogramy (opracowali: Tomasz Skup, Agnieszka Chrzanowska, Mariusz Bechta, Marian Krasuski, Tadeusz Trela).
W lokalnej prasie napisał o książce Marek Jerzman:
Monografia NSZ na Podlasiu to pierwsza pozycja historyczna, poświęcona wyłącznie XII Okręgowi Narodowych Sił Zbrojnych. Z tego powodu, wśród licznej już literatury poświęconej podziemiu niepodległościowemu, jest to publikacja cenna i wyjątkowa. Stanowi ona zapis sesji popularnonaukowej, poświęconej czynowi zbrojnemu NSZ w latach II wojny światowej, jaka odbyła się w Siedlcach 15 września 1996 r. Patronat nad sesją pełnili m.in. ks. biskup Jan Mazur, wojewoda siedlecki Zygmunt Wielogórski, wojewoda bialskopodlaski Tadeusz Korszeń, prezes Związku Żołnierzy NSZ Bohdan Szucki i Michał Gniot-Niewęgłowski – komendant XII Okręgu NSZ na Podlasiu.
Swoje referaty przedstawili: Wojciech Muszyński, Marian Krasuski, Mariusz Bechta, Tadeusz Tomaszkiewicz, Piotr Kosobudzki, Tadeusz Jaworowski, Aneta Wojcieszkiewicz, Janusz Nowosielski, Antoni Stolcman i Leszek Sawicki.
Starannie wydana pod względem edytorskim pozycja zawiera biogramy dowódców NSZ, indeksy nazwisk i pseudonimów oraz nazw geograficznych. Część referatów posiada obszerną bibliografię, bardzo pomocną czytelnikowi pragnącemu zgłębić temat. Warto też nadmienić, że większość zamieszczonych zdjęć publikowana jest po raz pierwszy.
Pionierski charakter posiada wiele prac zamieszczonych w monografii, ale warto zwrócić uwagę na opracowanie Mariusza Bechty „Rewolucyjny bandytyzm” na Podlasiu w latach 1942-1944 – zarys problemu, którego obszerne fragmenty poświęcono Jakubowi Aleksandrowiczowi, organizatorowi i przywódcy komunistycznego podziemia na Podlasiu. Takie same walory posiada praca Antoniego Stolcmana Kąkolewnica 1944 r. zawierająca pełny wykaz zamordowanych ofiar. Niestety, nie ustrzeżono się błędów i nieścisłości, których przykładem jest informacja, że szef siedleckiego Gestapo został zastrzelony podczas kłótni przez Niemca. Udokumentowany jest fakt, że wyrok na Juliusza Dubego wykonali żołnierze Armii Krajowej. Ten błąd nie pomniejsza wartości pierwszej monografii poświęconej NSZ, które obok AK i BCh, należały do największych podziemnych ugrupowań. Zarówno historyk zajmujący się naszym regionem, jak i osoby interesujące się problematyką historii najnowszej, znajdą w tej książce prawdziwe kompendium wiedzy, poświęcone działalności NSZ na Podlasiu.
Jerzman Marek, NSZ na Podlasiu, „Słowo Podlasia”, nr 48(921), 2-8 grudnia 1997, s. 15.
Bechta Mariusz, Żebrowski Leszek (red.), Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu w walce z systemem komunistycznym w latach 1944-1952, tom II, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Siedlce 1998, ss. 352. ISBN 83-903124-6-8. Przypisy, indeksy, faksymilia, ilustracje, mapy, errata. [Tom III wydała Oficyna Wydawnicza Rekonkwista w Białej Podlaskiej w 2003 roku.]
Zawartość tomu:
- Leszek Żebrowski, Narodowe Siły Zbrojne a polskie państwo podziemne (1942-1945).
- Mariusz Bechta, W obliczu zagłady – żydowska samoobrona wobec komunistów i niepodległościowców na Podlasiu w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944.
- Antoni Stolcman, Uwolnienie z niemieckiego więzienia oficerów sztabu Komendy XII Okręgu NSZ w Siedlcach 12 marca 1944 r.
- Wojciech Jerzy Muszyński, Prasa XII Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych – dzieje i charakterystyka.
- Zygmunt Murawski, Stronnictwo Narodowe – organizacje prawicowe w powiecie Sokołów Podlaski w latach 1930-1945.
- Marcin J. Zaborski, Komenda Ziem Wschodnich i Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna Ziem Wschodnich Narodowych Sił Zbrojnych (1944-1945) – zarys problematyki.
- Adam Tutak, OPŻ – Obwodowy Patrol Żandarmerii sierpień 1944-wrzesień 1945.
- Remigiusz Markwart, Komenda Rejonu Mrozy Narodowych Sił Zbrojnych (1944-1948).
- Ryszard Mikołajczuk, Przyczynek do historii XII Okręgu Podlaskiego Narodowych Sił Zbrojnych w okresie okupacji sowieckiej 1944-1950 r.
- Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, Działalność oddziałów partyzanckich V i VI Brygady Wileńskiej na lewobrzeżnym Podlasiu (partyzantka „Łupaszki” i „Młota” w latach 1945-1952).
O książce napisał Piotr Jakucki w „Naszej Polsce”:
Dobrze, że są wreszcie ludzie pokazujący prawdziwy obraz Narodowych Sił Zbrojnych, a nie ten utrwalony przez komunistyczną propagandę. Co ważniejsze, jej odkłamywaniem zajmują się ludzie młodzi.
Jakoś tak się dziwnie składa, że w ostatnich dziesięciu latach książki odkłamujące polską historię najnowszą z lat 1939-90 wydawane są z reguły przez małe wydawnictwa lub własnym sumptem przez zapaleńców pragnących, by prawda o losach Polaków w systemie sowieckim wreszcie dotarła pod strzechy. Tak jest i w przypadku edycji II tomu książki NSZ na Podlasiu.
Tom pierwszy NSZ na Podlasiu, wydany przed ponad rokiem, był zapisem wystąpień z sesji naukowej poświęconym tej organizacji z roku 1997, obecny dopełnia wiedzę o NSZ jako formacji prawicowej i antykomunistycznej.
Książkę otwiera wielce interesujący tekst Leszka Żebrowskiego o stosunkach między NSZ a Polskim Państwem Podziemnym. Autor omawia odmienność powojennych koncepcji politycznych tych dwóch nurtów polskiego podziemia, przedstawiając m.in. NSZ-owski postulat z grudnia 1942 r., zwany „polskim celem wojny”, wiążący się z likwidacją niemieckich kilkusetletnich zdobyczy terytorialnych kosztem Polski i ich odepchnięcie na linię Odry i Nysy Łużyckiej. NSZ, inaczej niż dowództwo AK (i jak się okazało – słusznie) wyznawały teorię dwóch wrogów, postulując likwidację wszelkich agentur sowieckich, które przeniknęły jako tzw. partyzantka AL i GL do Polski (to właśnie ten antysowietyzm i antykomunizm sprawił, że Narodowe Siły Zbrojne i ich żołnierze byli bezwzględnie tępieni przez organy bezpieczeństwa PRL): (…) Zlikwidowanie w Polsce agentur sowieckich, choćby stroiły się w najpiękniejsze patriotyczno-polskie piórka – to obowiązek, to konieczność. Tego wymaga polska racja stanu. I dlatego walczyć będziemy, bez względu na to, czy to się komu podoba, czy nie… (…). [NSZ potępione – Armia Ludowa uznana, „Szaniec”, nr 15(106) z 4 grudnia 1943 r.] Książka, oprócz szkiców politycznych, ukazuje przekrój losów Podlasia z lat okupacji niemieckiej i następującej po niej – sowieckiej. Daje również przykłady bezprzykładnego męczeństwa Polaków, ich ogromnego poczucia patriotyzmu.
Znajdziemy więc w niej artykuły dotyczące: jednej z najbardziej spektakularnych akcji NSZ rejonu Podlasia – uwolnienia z niemieckiego więzienia oficerów sztabu XII Komendy Okręgu NSZ „Podlasie” w Siedlcach z 12 marca 1944 r. (pisze o tym Antoni Stolcman, żołnierz NSZ). Wojciech Jerzy Muszyński charakteryzuje prasę XII Okręgu NSZ, Mariusz Bechta w porywającym materiale W obliczu Zagłady. Żydowska samoobrona wobec komunistów i niepodległościowców na Podlasiu w czasie okupacji niemieckiej w latach 1939-1944 ukazuje, iż samoobrona ta przeradzała się często w pospolite rabunki i napady band żydowskich (jedną z najważniejszych była grupa Hulewskiego), o nastawieniu prosowieckim.
Dowiemy się też dużo o strukturze politycznej Podlasia doby okupacji: Marcin Zaborski charakteryzuje Komendę Ziem Wschodnich i Tymczasową Narodową Radę Polityczną Ziem Wschodnich NSZ z lat 1944-52, zaś Zygmunt Murawski przybliża działalność organizacji prawicowych, w tym Stronnictwa Narodowego.
Co ważniejsze: większość opracowań jest dziełem młodych historyków, zadających tym samym kłam twierdzeniom, że polska historia będzie kształtowana przez naukowców o orientacji liberalnej, powiązanych często z niepolskimi ośrodkami dyspozycyjnymi.
Książki takie, jak NSZ na Podlasiu czy Tajne oblicze GL-AL i PPR, której trzeci tom niedawno ukazał się, powinny w prawdziwie niepodległej Rzeczypospolitej stanowić lekturę uzupełniającą do nauki historii w polskich szkołach średnich. Jak jednak pokazuje wywołana przez „Gazetę Wyborczą” awantura wokół podręcznika historii A. L. Szcześniaka, wszystkie pozycje, które nie są zgodne z ustaloną z czynnikami zagranicznymi (niemieckimi i izraelskimi) wykładnią historii Polski, uznawane są za „nieprawdziwe” i „nierzetelne”. I to najlepiej pokazuje, jak iluzoryczna jest polska niepodległość.
Jakucki Piotr, Pamięci Bohaterów, „Nasza Polska”, nr 11 (181), 17 marca 1999, s. 13.
Początkowo (nr 1-8) ukazywał się pod nazwą „Komunikat”, a wydawcą (do końca 2000 r.) był Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Zarząd Okręgu w Krakowie. Do czerwca 2004 r. wyszło 25 numerów w formie powielanego maszynopisu (komputeropisu).
[Rok 1:] nr 1, 8 lipca 1999, ss. 2,
nr 2, 25 sierpnia 1999, ss. 2,
nr 3, 22 września 1999, ss. 2,
nr 4, 2 grudnia 1999, ss. 3,
nr 5, 14 grudnia 1999, s. 1.
[Rok 2:] nr 6, 24 lutego 2000, ss. 3,
nr 7, 20 maja 2000, ss. 4,
nr 8, 10 sierpnia 2000, ss. 4,
nr 9 (1), 6 listopada 2000, ss. 4 [zmiana nazwy],
nr 10 (2), 1 grudnia 2000, ss. 4.
[Rok 3:] nr 11 (3), 15 lutego 2001, ss. 5,
nr 12 (4), 2 kwietnia 2001, ss. 2,
nr 13 (5), 26 czerwca 2001, ss. 4,
nr 14 (6), 6 października 2001, ss. 6,
nr 15 (7), 10 grudnia 2001, s. 1.
[Rok 4:] nr 16 (1), 23 lutego 2002, ss. 5,
nr 17 (2), 10 września 2002, ss. 5,
nr 18 (3), 8 grudnia 2002, ss. 4.
[Rok 5:] nr 19 (1), 9 stycznia 2003, s. 1,
nr 20 (2), 8 kwietnia 2003, ss. 5,
nr 21 (3), 26 maja 2003, s. 1,
nr 22 (4), 10 lipca 2003, ss. 4,
nr 23 (5), 1 grudnia 2003, ss. 4.
[Rok 6:] nr 24 (1), 20 marca 2004, ss. 4,
nr 25 (2), 20 czerwca 2004, ss. 3,
nr 26 (3), 12 listopada 2004, ss. 7.
Wydano z okazji odsłonięcia 3 czerwca 2001 r. pamiątkowej tablicy na budynku byłego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Siedlcach. W publikacji, oprócz podstawowego tekstu zatytułowanego Nigdy nie zapomnimy, również wstęp i apel o udzielanie informacji o zbrodniach dokonanych przez UB na terenie Siedlec i okolicy.
Koło ZŻNSZ w Mławie w latach 1997-2001 wydawało pismo „Głos Kombatanta z Prowincji”. Pierwszy numer pisma pojawił się w lipcu 1997 r. W redakcji zasiadali wówczas: Stanisław Kaczyński z Koła ŚZŻAK w Pułtusku, Tadeusz Jasiński z Obwodu Mława ŚZŻAK, Irena Polakowska z Koła Mława ZWPOS, Tadeusz Rybicki z Okręgu Ciechanów ŚZŻAK, Stanisław Świercz z Koła Mława ZŻNSZ, Lucjan Przewłocki z Koła Krasne ZŻNSZ i wielu innych. Pismo (…) prezentowało (…) materiały o tematyce niepodległościowej, zawierało informacje o uroczystościach lokalnych, sesjach naukowych i sympozjach zarówno na terenie okręgu, jak i kraju.
Chybowska Anna, „Głos Kombatanta z Prowincji”, „Szczerbiec” [Lublin], rok XIV, nr 12. s. 309.Wyszło 41 zeszytów.
[Rok 1:] nr 1, lipiec 1997, ss. 8,
nr 2, sierpień 1997, ss. 12,
nr 3, wrzesień 1997, ss. 12,
nr 4, październik 1997, ss. 12,
nr 5, listopad-grudzień 1997, ss. 12.
[Rok 2:] nr 1 (5), styczeń 1998, ss. 12,
nr 2 (5), luty 1998, ss. 12,
nr 3 (5), marzec 1998, ss. 12,
nr 4 (5), kwiecień 1998, ss. 12,
nr 5 (5), maj 1998, ss. 12,
nr 6 (5), czerwiec 1998, ss. 12,
nr 7 (5), lipiec-sierpień 1998, ss. 12,
nr 8 (5), wrzesień-październik 1998, ss. 12,
nr 9 (5), listopad 1998, ss. 12,
nr 10 (5), grudzień 1998, ss. 12.
[Rok 3:] nr 1 (15), styczeń 1999, ss. 12,
nr 2 (15), luty 1999, ss. 12,
nr 3 (15), marzec 1999, ss. 12,
nr 4 (15), kwiecień 1999, ss. 12,
nr 5 (15), maj 1999, ss. 12,
nr 6 (15), czerwiec 1999, ss. 12,
nr 7 (15), lipiec-sierpień 1999, ss. 12,
nr 8 (15), wrzesień 1999, ss. 12,
nr 9 (15), październik 1999, ss. 12,
nr 10 (15), listopad-grudzień 1998, ss. 12.
[Rok 4:] nr 1 (25), styczeń 2000, ss. 12,
nr 2 (25), luty 2000, ss. 12,
nr 3 (25), marzec 2000, ss. 12,
nr 4 (25), kwiecień 2000, ss. 12,
nr 5 (25), maj 2000, ss. 12,
nr 6 (25), czerwiec 2000, ss. 12,
nr 7 (25), lipiec 2000, ss. 12,
nr 8 (25), sierpień 2000, ss. 12,
nr 9 (25), wrzesień 2000, ss. 12,
nr 10-11 (25), październik-listopad 2000, ss. 16,
nr 12 (25), grudzień 2000, ss. 12.
[Rok 5:] nr 1 (37), styczeń 2001, ss. 12,
nr 2-3 (37), luty-marzec 2001, ss. 16,
nr 4-5 (37), kwiecień-maj 2001, ss. 16,
nr 6 (37), czerwiec 2001, ss. 16,
nr 7 (37), lipiec 2001, ss. 16.
Zawartość książki:
- Wstęp
- Sztandary i proporce
- Oznaki wyróżniające na mundurach
- Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego
- Odznaki pamiątkowe
- Kompanie wartownicze
- Tradycje narodowe i chrześcijańskie w życiu codziennym
- Bibliografia
Zawartość tomu:
- Witold Grzebski, Wstęp.
- Aleksander Kociszewski (red.), Płońsk i ziemia płońska podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945.
- Zdzisław Szpakowski, Geneza Armii Krajowej w Polsce.
- Tadeusz Rzeszotarski, Armia Krajowa na północnym Mazowszu ze szczególnym uwzględnieniem obwodu płońskiego w latach 1939-1945.
- Zdzisław Szpakowski, Geneza Tajnej Armii Polskiej Narodowych Sił Zbrojnych i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w Polsce.
- Witold Grzebski, Tajna Armia Polska w powiecie płońskim oraz w gminie Gołębie i Nasielsk powiatu pułtuskiego w latach 1939-1942.
- Witold Grzebski, Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe w powiecie płońskim i terenach przyległych w latach 1942-1956.
- Leszek Żebrowski, Narodowe Siły Zbrojne i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe w walce o wolną Polskę w latach 1942-1956.
- Witold Grzebski, Wspomnienia z pobytu w więzieniu we Wronkach w latach 1950-1955.
- Witold Grzebski, Tadeusz Rzeszotarski, Działalność kombatancka w b. powiecie płońskim i terenach przyległych po 1989 roku.
O książce i „Biblioteczce Szczerbca” napisała Maria Wiśniewska w „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza”:
Spotkanie w Muzeum Niepodległości w Warszawie, zorganizowane pod koniec sierpnia br. [2000], podsumowało 10-letnią działalność wydawnictw Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, a szczególnie Biblioteczki „Szczerbca”. Nazwa ta nawiązuje do wydawnictwa okupacyjnego ukazującego się pod tym samym tytułem. Główni prelegenci, żołnierze NSZ – red. Zdzisław Szpakowski, prezes ZŻNSZ Bohdan Szucki, organizator spotkania Witold Grzebski oraz historyk młodego pokolenia Leszek Żebrowski byli jednomyślni: ciągle jeszcze w opiniach o NSZ-cie pokutują kłamstwa propagandy komunistycznej. Pluj, pluj a coś zawsze z tego zostanie – to ludowe porzekadło nie mija się z prawdą. W komunistycznych ulotkach nie raz i nie dwa pisano: „Precz z NSZ, agenturą Hitlera i pomocnikami Gestapo!” (z ulotki Centralnego Komitetu Ludowego, lipiec 1944 r.). Do dzisiaj, jak wykazano, uniwersyteccy historycy pozwalają sobie na rozpowszechnianie opinii w podobnym duchu, opierających się na pomówieniach, plotkach, wyolbrzymianiu pojedynczych ekscesów, które zdarzały się w okrutnym czasie wojny również po stronie polskiej, w oddziałach o różnej proweniencji. Wszak panoszyli się też bandyci, których tępiły zarówno oddziały AK-owskie jak i NSZ-owskie. (…)
Biblioteczka „Szczerbca” wychodząca już od 8 lat może się poszczycić ośmioma tomami obejmującymi razem przeszło cztery tysiące stron. Jak na skromny zespół, działający społecznie, jest to poważny dorobek. Wkrótce ukaże się zbiór poezji, pieśni, piosenek powstałych w czasie walki, które są świadectwem głębokiego patriotyzmu, wręcz żarliwości młodych ludzi, którzy chcieli walczyć do końca również z drugim okupantem.
Ciekawą pozycją, wartą zauważenia również przez socjologów, jest praca zbiorowa pod redakcją Witolda Grzebskiego „Płońsk i ziemia płońska w walce z dwoma okupantami 1939-1956”. Dokumentacja w niej zawarta burzy wiele stereotypów – na ziemi płońskiej współpraca żołnierzy AK i NSZ nie doznała uszczerbku i tak jest do dzisiaj. Wspólnie organizują spotkania, sesje, odsłaniają tablice pamiątkowe i skromne pomniki utrwalające pamięć ich ofiarnej walki dla przyszłych pokoleń.
Redaktor tomu, Witold Grzebski (rocznik 1921), syn ziemi mazowieckiej, wychował się w rodzinie związanej z tradycją piłsudczykowską. Pierwsze kroki w konspiracji zaprowadziły go do Tajnej Armii Polskiej, która na jego terenie pierwsza organizowała opór przeciwko niemieckim okupantom. TAP, jak wiemy, podporządkował się Związkowi Walki Zbrojnej. Dlaczego więc od listopada 1942 do 1944 r. ppor. Grzebski „Motor” działał w NSZ? Motywy jego decyzji nie są podane w książce, gdzie wątek osobisty reprezentują tylko wspomnienia z pobytu w więzieniu we Wronkach. W 1948 r. został aresztowany za rzekomą „nieprzerwaną działalność”, skierowaną oczywiście przeciwko PRL, za którą został skazany na 15 lat więzienia. Pod koniec listopada 1955 r., tj. prawie po 8 latach został zwolniony, mógł powrócić do domu. Do dzisiaj zachował pogodę ducha, lubi mówić, że jest młodszy o te 8 lat spędzonych w więzieniu, gdzie był zdany na łaskę „klawiszy”, wykonawców polityki eksterminacji patriotycznej inteligencji. Widok poruszającego się o kulach starszego pana przypomina jednak, że okaleczenie fizyczne, ale nie psychiczne, zawdzięcza tamtym ponurym czasom.
Odpowiedź na intrygujące mnie pytanie uzyskałam w prywatnej rozmowie, którą streszczam. Moje pokolenie nie za bardzo interesowało się polityką, ani przed wojną, ani w czasie okupacji – przyznał pan Witold. – Dlatego moment wyboru organizacji był często przypadkowy. Chcieliśmy walczyć, do tego byliśmy przygotowani. Dla żołnierzy ważny jest przywódca, jego autorytet. Na naszym terenie był nim na pewno ppłk Stanisław Nakoniecznikow „Gryf”, który był związany z NSZ. Osobista odwaga, brawura, szerokie kontakty z okolicznymi dworami, które stanowiły zaplecze materialne dla konspiracyjnego wojska, również urok osobisty przyciągały do niego „zapalną” młodzież. Patriotyczne hasła, głoszące podstawowe prawdy, w których nas chowano, też ułatwiły podjęcie decyzji. Do dziś jestem przekonany, że większość z nas poszła za „Gryfem” i nie mają dla mnie znaczenia jego dalsze, tragiczne losy, kiedy to został oddelegowany do Warszawy. Zwracam jednak uwagę, że od samego początku, na naszym terenie współpraca z komórkami AK układała się harmonijnie. Była cicha umowa o niewerbowaniu członków do naszej organizacji, tam gdzie AK była główną siłą podziemnego wojska i na odwrót. Działała wzajemna wymiana informacji, usług (nasz podręcznik szkolenia wojskowego), nie było poważnych konfliktów. Najlepszy dowód, że gdy nastąpiła realizacja umowy scaleniowej, w lipcu 1944 r. zostałem zastępcą komendanta obwodu płońskiego AK. Dlatego do dzisiaj wspólnie obchodzimy nasze rocznice, stajemy obok siebie w czasie uroczystości.
Końcowe refleksje naszej rozmowy były raczej pesymistyczne: brak porozumienia w środowiskach o podobnej proweniencji ideowej martwi nawet takiego optymistę, jakim jest Grzebski. Jego osobiste losy przyniosły mu pełną satysfakcję, udana rodzina, którą założył po wyjściu z więzienia, jaki taki dobrobyt materialny. Gdyby nie mały samochodzik, którym zręcznie manewruje po zakorkowanych ulicach stolicy, z nawyku konspiracyjnego rozwożąc „bibułę” – wydawnictwa „Szczerbca” – byłby skazany na bezczynność. A więc jeszcze jedno udane, pożyteczne życie…
Zdajemy sobie sprawę, jak boleśnie ludzie jemu pokrewni muszą przeżywać chwile, gdy napotykają na mur, jeżeli nie obojętności, to nieufności i więcej – niezasłużonej infamii. Podręczniki historii milczą, gdy dochodzi do tematu Narodowe Siły Zbrojne. Może to wynika z kompleksów, że tak łatwo wybaczyliśmy powojennym oprawcom, a zapomnieliśmy o krzywdach wyrządzonych ludziom, którym honor nakazywał walczyć do końca?
Wiśniewska Maria, Biblioteczka „Szczerbca”, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. The Polish Daily & Soldiers Daily” [Londyn], rok 61, nr 243, 11 października 2000.
Zawartość książki:
- Stanisław Janaczek, Wstęp.
- Z historii NSZ we Włoszczowskiem.
- Stanisław Janaczek, Narodowe Siły Zbrojne.
- Stanisław Janaczek, AK-AL-BCh-NSZ.
- Bohaterski powiat.
- Henryk Odczyk, Geneza NSZ w powiecie włoszczowskim.
- Pierwszy oddział partyzancki NSZ.
- Liczba członków NSZ.
- Struktury organizacyjne.
- Leon Bochnia, Akcja w Czarnocinie.
- Henryk Odczyk, Bitwa pod Olesznem.
- Antoni Bohun Dąbrowski, Bitwa pod Rząbcem.
- Henryk Odczyk, Bezimienni bohaterowie.
- Henryk Odczyk, Podchorążówka w oddz. „Żbika”.
- Henryk Odczyk, Konspiracyjna prasa.
- Modlitwa żołnierzy NSZ.
- Hymn Brygady Świętokrzyskiej.
- Lista poległych.
- Henryk Odczyk, Powojenne losy żołnierzy Podziemia.
- Z działalności Związku Żołnierzy NSZ.
- Henryk Odczyk, Spotkania w Olesznie.
- Henryk Odczyk, Powstanie Związku.
- Henryk Odczyk, Z kroniki okręgu włoszczowskiego.
- Henryk Odczyk, Defilada zwycięstwa.
- Henryk Odczyk, Kombatanckie pielgrzymki na Jasną Górę.
- Henryk Odczyk, Kalendarz uroczystości.
- Henryk Odczyk, Coroczne spotkania w Kałkowie.
- Henryk Odczyk, Spotkania opłatkowe.
- Henryk Odczyk, Odkłamywanie historii.
- W prasie ostatnich lat o NSZ.
- Janina Chruściel, Dzień pamięci, przy pomniku w Olesznie.
- Biografie.
- Henryk Odczyk, Władysław Kołaciński.
- Władysław Kołaciński, List pożegnalny.
- Henryk Odczyk, Jerzy Dziurowicz.
- Henryk Odczyk, Ignacy Małek.
- Ryszard Olczyk, Życiorys.
- Jan Załęcki, Życiorys.
- Henryk Odczyk, Stanisław Kapelusz „Zawisza” – jeden z wielu.
- Stanisław Ambrozik, Życiorys.
- Henryk Odczyk, Adam Budzowski.
- Henryk Odczyk, Mieczysław Twardowski.
- Henryk Odczyk, Jan Podsiadły.
- Henryk Odczyk, Wykaz żołnierzy oddz. „Żbika” (częściowy).
Wstęp autorstwa Stanisława Janaczka:
Publikacja niniejsza stanowi pierwszą próbę opracowania dziejów okupacyjnych Narodowych Sił Zbrojnych i losów powojennych członków tej formacji na terenie powiatu włoszczowskiego w jego przedwojennych granicach. Inicjatywa tego przedsięwzięcia zrodziła się w gronie osób należących na naszym terenie do Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Ich troska o utrwalenie pamięci o tym nurcie polskiego podziemia zasługuje na szczególne słowa uznania. O NSZ bowiem, jak wiadomo, przez ponad czterdzieści lat powojennych można było pisać jedynie źle, fałszując i dyskredytując jego dokonania.
Dziś, po tamtym okresie zakłamania z jednej strony i przymusowego milczenia z drugiej, wcale niełatwo jest odtworzyć dokładnie działalność NSZ w powiecie włoszczowskim. To samo dotyczy represji i prześladowań po zakończeniu działań wojennych. Nie o takie też, wyczerpujące i naukowo napisane opracowanie chodzi autorom tej pracy. Ich założeniem było coś innego. Chcieli mianowicie przypomnieć jedynie niektóre epizody z przeszłości włoszczowskiego obwodu NSZ i uchronić przed zapomnieniem to, co jest jeszcze możliwe do uratowania i utrwalenia.
Stąd właśnie niniejsza publikacja dzieli się wyraźnie na trzy części. W pierwszej przypomniano w dużym skrócie ogólne dzieje NSZ i pokazano to ugrupowanie na gruncie włoszczowskim na tle całego podziemia. A dalej, omówiono między innymi ich genezę na tym terenie, struktury organizacyjne, odnotowano ważniejsze walki i straty osobowe.
Część druga obrazuje braterskie spotkania NSZ-owców i ich rodzin. Przybliża również inne cele Związku Żołnierzy NSZ. Jest wyrazem jego troski o odkłamywanie historii. Może szkoda tylko, że poświęcając w niej dużo uwagi bitwie pod Rząbcem, nie uwzględniono tego, co na ten temat zawiera trzeci tom pracy Tajne oblicze GL-AL, PPR. Dokumenty (Warszawa 1999), w opracowaniu Marka J. Chodakiewicza, Piotra Gontarczyka i Leszka Żebrowskiego (ss. 247-265).
W trzeciej części przypomniano sylwetki kilku wyróżniających się członków tego ugrupowania niepodległościowego. Są to zarówno typowe biogramy, zwięzłe noty biograficzne, jak też, w kilku przypadkach, krótkie autobiografie. Można tylko ubolewać, że jest ich w sumie mało. Należy też żałować, że nie wszystkie życiorysy udało się zaopatrzyć w zdjęcia. W tej również części zamieszczono niezwykły w swej treści i przesłaniu list pożegnalny Władysława Kołacińskiego oraz godny uwagi zwięzły list jego żony Krystyny.
Wydaje się, że to w sumie skromne wydawnictwo ubogaca nie tylko historię Narodowych Sił Zbrojnych jako takich. Jest to w końcu także ważny przyczynek do najnowszych dziejów naszej ziemi włoszczowskiej, dziejów wciąż jeszcze mało rozpoznanych i nie zawsze obiektywnie przedstawianych.
Materiały z obchodów dziesięciolecia utworzenia Okręgu Pomorskiego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych w Gdańsku.
Spis treści:
- Zapis magnetofonowy z centralnych obchodów dziesięciolecia utworzenia Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
- W imieniu marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego głos zabrał pan dyrektor Strzałkowski.
- Wystąpienie Jego Ekscelencji ks. bpa Zbigniewa Kraszewskiego duszpasterza kombatantów polskich.
- Przesłanie pana ministra dr. Jerzego Kropiwnickiego odczytane przez prezesa Związku pana Bohdana Szuckiego.
- Wystąpienie pana marszałka prof. Wiesława Chrzanowskiego.
- Wystąpienie pana ministra Ryszarda Czarneckiego.
- Wystąpienie dyrektora pana Józefa Krzyżanowskiego.
- Wystąpienie prezesa Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych pana dr. Bohdana Szuckiego.
- Wystąpienie wiceministra Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych pana Jerzego Woźniaka.
- Wystąpienie prezesa Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej pana płk. Stanisława Karolkiewicza.
- Wystąpienie przewodniczącej Porozumienia Kombatanckich Organizacji Niepodległościowych pani Hanny Staszkowskiej.
- Narodowe Siły Zbrojne. Deklaracja.
- Fragment monologu Konrada z „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego (wygłoszony przez pana Witolda Grzebskiego na uroczystości 10-lecia ZŻNSZ).
Zawartość książki:
- Przysięga Narodowych Sił Zbrojnych
- Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych
- Przedmowa (Bohdan Szucki)
- Wstęp do pierwszego wydania (Ludwik Meresta)
- Słowo do drugiego, poszerzonego wydania (Leon Kuśmierczyk)
- Wypowiedzi hierarchów Kościoła o NSZ
- Narodowe Siły Zbrojne
- Okręg Lubelski Narodowych Sił Zbrojnych
- Duszpasterstwo Narodowych Sił Zbrojnych (Leszek Żebrowski)
- Biografie księży kapelanów z diecezji lubelskiej
- Biografie księży kapelanów z innych diecezji
- Z podziemia do kapłaństwa
- Aneks
- Bibliografia wybrana
- Indeks nazwisk i pseudonimów
- Indeks nazw geograficznych
Zawartość książki:
- Wstęp
- O Narodowych Siłach Zbrojnych
- Biografie księży kapelanów
- Skorowidz nazwisk
- [Źródła]
Materiały z obchodów dziesięciolecia Okręgu Pomorskiego ZŻNSZ.
Spis treści:
- Materiały z obchodów dziesięciolecia utworzenia Okręgu Pomorskiego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych w Gdańsku.
- Wystąpienie pana Władysława Dobrowolskiego prezesa Porozumienia Niepodległościowych Związków Kombatanckich.
- Wystąpienie pana Mariana Całko prezesa Zarządu Głównego Więźniów Politycznych.
- Wystąpienie pana Tomasza Sowińskiego wojewody gdańskiego.
- Wystąpienie pana Ireneusza Leszke przewodniczącego Komisji Koordynacyjnej Solidarność Zarządu Portu Gdańsk.
- Wypowiedź kolegi Czesława Kowalczyka [dopełnienie wystąpienia Ireneusza Leszke].
- Przemówienie pana profesora Wiesława Chrzanowskiego.
- Przemówienie pana ministra Zbigniewa Zielińskiego.
- Stanisław Smolarz, To już dziesięć lat!
- Antoni Makarski („Żbik”), O żołnierzu.
- Tadeusz Sikora, Żołnierzom Narodowych Sił Zbrojnych.
Ksiądz Michał Poradowski był w czasie okupacji szefem Służby Duszpasterskiej Dowództwa NSZ. Po wojnie osiadł w Chile. Do Polski wrócił w 1993 roku. ZŻNSZ nadał mu godność członka honorowego związku. Wydane dopiero teraz opracowanie napisane zostało w czasie wojny i obejmuje ocalałe fragmenty książki, która oddana do druku spłonęła w rękopisie w czasie Powstania Warszawskiego.
Zawartość książki:
- Od wydawcy (Ludwik Meresta)
- Przedsłowie
- Przedmowa
- Wstęp. W poszukiwaniu podstaw
- Rozdział I. Katolicka nauka o państwie
- Człowiek i społeczeństwo
- Godność człowieka
- Człowiek a państwo
- Tragizm dziejów Europy
- Rozdział II. Państwo narodowe
- Pojęcie narodu
- Naród a jednostka
- Naród jako organizm
- Osobowość narodu
- Etyka narodowa
- Nacjonalizm
- Naród a państwo
Zawartość książki:
- Wstęp
- Geneza
- Organizacja kompanii i jej skład osobowy
- Udział w walkach
- Relacje żołnierzy Kompanii „Warszawianka”
- [Pluton 1]
- Tadeusz Siemiątkowski „Mazur”
- Jerzy Kleyny „Mulat”
- Jerzy Nachtman „Kazik Olecki”, „Wołomiński”
- Zbigniew Szulczewski „Bankier”
- [Pluton 2]
- Józef Maria Cieśliński „Mścisław”
- Emil Czerkawski „Śmiały”
- Wiesław Czyżyński „Tygrys”
- Mirosław Kwiatkowski „Mazur”
- Tadeusz Ochocki „Ćwierćfebel”
- Lech Pankau-Kobyliński „Rewel”
- Jerzy Rutkowski „Sęk”
- Jan Sibiga „Biały”
- Bohdan Walasek „Wacek”
- [Pluton 4]
- Jan Mierzanowski „Korczak”
- Stanisław Mierzyński „Jastrzębiec”
- Wiktor Natanson „Humięcki”
- Maciej Szymański „Kruczkowski”
- ks. Andrzej Janicki „Żuliński”
- Andrzej Zaorski „Andrzej”
- Maciej Kledzik, Reduta rotmistrza Pileckiego – przedruk z „Tygodnia Polskiego” [Londyn], rok 55, nr 3 (13), 15 stycznia 1994, ss. 8-9.
- Posłowie
- Załączniki
- Mapa głównego terenu walk Kompanii „Warszawianka”
- Mapa terenu Bracka 18, 20, 22
- Piosenka-marsz Zgrupowania „Chrobry II”, słowa i muzyka Lech Kobyliński „Rewel”
Książka zawiera krótkie opisy powstania kompanii, jej organizacji i składu osobowego oraz udziału w walkach. Główną część tekstu stanowią relacje dwudziestu uczestników powstania. Jak stwierdzono w posłowiu: „Relacje te napisane zostały tak, jak dyktowało autorom ich serce i pamięć oraz zachowane osobiste notatki. Jedne z tych relacji są krótkie, lapidarne, inne zaś bardziej szczegółowe, lecz wszystkie składają się na obraz walk kompanii i dają jakąś możliwość przedstawienia tego, co czuli jej żołnierze zarówno podczas Powstania, jak i przed nim, a nawet po jego upadku”.
Zawartość tomu:
- Słowo wstępne do drugiego wydania
- Przedmowa do drugiego wydania
- Wstęp
- Geneza
- Organizacja kompanii i jej skład osobowy
- Udział w walkach
- Relacje żołnierzy Kompanii „Warszawianka”
- [Pluton 1]
- Tadeusz Siemiątkowski „Mazur”
- Jerzy Kleyny „Mulat”
- Jerzy Nachtman „Kazik Olecki”, „Wołomiński”
- Władysław Strumiłło „Krakowiak”
- Zbigniew Szulczewski „Bankier”
- [Pluton 2]
- Józef Maria Cieśliński „Mścisław”
- Emil Czerkawski „Śmiały”
- Wiesław Czyżyński „Tygrys”
- Mirosław Kwiatkowski „Mazur”
- Tadeusz Ochocki „Ćwierćfebel”
- Lech Pankau-Kobyliński „Rewel”
- Jerzy Rutkowski „Sęk”
- Jan Sibiga „Biały”
- Hanna Strzałkowska-Wajnert „Maria”
- Bohdan Walasek „Wacek”
- Henryk Wawrzyniak „Kajtek”
- Kazimierz Zawadziński „Zawisza”
- Andrzej Karpiński
- [Pluton 3]
- Zbigniew Ficner „Włodek”
- Witold Pilecki „Witold”, fragmenty dziennika powstańczego
- [Pluton 4]
- Jan Mierzanowski „Korczak”
- Stanisław Mierzyński „Jastrzębiec”
- Wiktor Natanson „Humięcki”
- Maciej Szymański „Kruczkowski”
- ks. Andrzej Janicki „Żuliński”
- Andrzej Zaorski „Andrzej”
- Maciej Kledzik, Reduta rotmistrza Pileckiego – przedruk z „Tygodnia Polskiego” [Londyn], rok 55, nr 3 (13), 15 stycznia 1994, ss. 8-9.
- Posłowie
- Załączniki
- Mjr Leon Nowakowski „Lig” – nota biograficzna
- Mapa głównego terenu walk „Warszawianki”
- Mapa terenu Bracka 18, 20, 22
- Piosenka-marsz Zgrupowania „Chrobry II”, słowa i muzyka Lech Kobyliński „Rewel”
W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” Maria Wiśniewska napisała o książce:
(…) „Posiwiały już nam włosy, pomarszczyła nam się twarz i dzieci już nam wyrosły i już wnuki bracie masz. Ale w sercach pozostała, w naszych myślach ciągle trwa, wiara ojców i pradziadów, w nas żołnierzy Chrobry II”.
Pełny tekst piosenki, łącznie z zapisem nutowym autorstwa Lecha Pankau-Kobylińskiego, plut. pchor. „Rewla”, znalazł się w opracowaniu dotyczącym walk kompanii „Warszawianka” Narodowych Sił Zbrojnych broniącej Poczty Dworcowej i Domu Kolejowego. Żołnierze NSZ, o czym niejednokrotnie pisano na łamach „Dziennika Polskiego”, byli szczególnie tępieni. Należało do dobrego tonu, niestety nie tylko w PRL, nie wspominać o ich dokonaniach. Ale jak głoszą słowa piosenki: „Będąc >>czarną reakcją<< przeżywaliśmy wszystko z gracją i więzienia i sowiecki but”. Dowodem na to jest wydana książka. Pierwsza próba monografii ukazała się w zeszłym roku w wydaniu powielaczowym w nakładzie 80 egzemplarzy będąc przymiarką do obecnego, znacznie rozszerzonego wydania.
Trzeba zaznaczyć, że ok. żołnierzy związanych z NSZ i walczących w „Warszawiance” znalazła się po wojnie poza granicami kraju, w tym jej dowódca kpt. Piotr Mieczysław Zacharewicz „Zawadzki”, jak również dwóch dowódców plutonu. Obecnie większość z nich utrzymuje kontakt ze środowiskiem i należy się domyślać, że wsparli finansowo starannie wydaną publikację. Znalazły się w niej dokumenty, m.in. korespondencja znaleziona w czasie ekshumacji i oddana po 50 latach przez rodzinę kwatermistrza ppor. Ryszarda Bogdańskiego „Marka”. Fragmenty dziennika powstańczego rtm. Witolda Pileckiego, ze Zbiorów Studium Polski Podziemnej w Londynie przypominają, że i on walczył w „Warszawiance”. Nie był żołnierzem NSZ, ale przyłączył się do tego dobrze wyszkolonego i świetnie uzbrojonego oddziału. Kompania „Warszawianka” NSZ, skoncentrowana w śródmieściu, 1 sierpnia miała wyruszyć w Kieleckie, by tam w ramach Brygady Świętokrzyskiej rozpocząć marsz na Zachód. Los zarządził inaczej, ducha walki im nie brakowało, a co ciekawe podlegali dowództwu kpt. Wacława Zagórskiego „Lecha Grzybowskiego”, działacza socjalistycznego. Do nieporozumień na tle ideologicznym nie dochodziło.
Wspomnienia żołnierzy „Warszawianki” pisane w ostatnich latach na apel Jerzego Rutkowskiego „Sęka”, inicjatora przygotowania monografii, udowadniają, że nawet po tylu latach warto sięgnąć po pióro. Są barwne, autentyczne, pozbawione nalotu frazesów, rozpolitykowania, tzw. słonia a sprawy polskiej. W każdym, mimochodem zawarła się charakterystyka autorów, którzy po tylu latach przechowali własną, niepowtarzalną prawdę o powstaniu. Nie brak w nich dawki humoru, anegdoty. Do perełek należy opowieść Macieja Szymańskiego pchor. „Kruczkowskiego” o perypetiach związanych z ucieczką kutrem do Szwecji w 1949 roku! Epopeja powstańcza, dramat milionowego miasta i kilkudziesięciotysięcznej rzeszy jego obrońców ciągle bardziej jest czytelna w opisach pamiętnikarskich, wspomnieniach niż w ujęciach literackich czy próbach dokumentarnych. (…)
Wiśniewska Maria, „Żelazny front”, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. The Polish Daily & Soldiers Daily” [Londyn], rok 57, nr 218, 10 września 1996, ss. 6-7.
W książce zgromadzono dokumenty, wspomnienia, fotografie, zestawienia nazwisk i opracowania.
Zawartość tomu:
- Wstęp (Maciej Kledzik).
- Komenda „Sokół” (kompania por. „Mory”).
- Stare Miasto (I Brygada Zmotoryzowana przy Kwaterze Głównej NSZ, Legia Akademicka, Oddział „Barrego”).
- Śródmieście (Zgrupowanie „Chrobry II”, Kompania „Warszawianka”, Pułk im. Gen. Władysława Sikorskiego, oddział rtm. „Brzozowskiego”, kompania uzbrojeniowa kpt. „Jura”, kompania ppor. „Jeremiego”, Kompania „Piatów”, Kompania „Tadeusz Czarny”).
- Żoliborz. Praga. Puszcza Kampinoska. Lasy Kabackie (Samodzielny Batalion NSZ im. C. Mączyńskiego, Bateria „Kampinos” NSZ, Pułk im. Henryka Dąbrowskiego, Kompania Dyspozycyjna Komendy Placu Warszawa-Śródmieście-Południe, inne oddziały i służby).
- Oficerowie, podchorążowie, podoficerowie oraz służby, wywodzący się ze Szkoły Podchorążych Piechoty Centrum Wyszkolenia Komendy Głównej Narodowych Sił Zbrojnych biorący udział w Powstaniu Warszawskim w różnych oddziałach.
- Zakończenie (życiorys Sławomira Modzelewskiego).
O książce napisał Maciej Kledzik w „Tygodniu Polskim” (Londyn):
(…) Książka oprócz wielu cennych dokumentów, zawiera indeks oficerów, podchorążych i podoficerów wywodzących się ze Szkoły Podchorążych Piechoty Centrum Wyszkolenia Komendy Głównej NSZ, walczących w Powstaniu w różnych oddziałach i dzielnicach Warszawy. Jest w niej sporo pseudonimów bez nazwisk, które rozszyfrować mogą jeszcze czytelnicy. Są udokumentowane wydarzenia wymagające jeszcze wyjaśnienia i uzupełnienia. Są postacie owiane mitem legendy, jak np. kapitana „Proboszcza” z „Chrobrego II”, którego biogramu nie udało się autorom, mimo usilnych starań, napisać z braku informacji, czy majora „Barrego”, szefa żandarmerii, znanego doskonale każdemu żołnierzowi Starówki. „Barry” w 1939 roku miał stopień nadterminowego podoficera (kaprala). W jaki sposób doszedł do stopnia majora, pozostanie już tylko jego tajemnicą, którą zabrał ze sobą do grobu. Historycy otrzymali nowe źródło informacji o Powstaniu, byli powstańcy kronikę swoich oddziałów i walk, a czytelnicy lekturę uzupełniającą do historii Insurekcji Warszawskiej 1944.
Kledzik Maciej, NSZ w Powstaniu Warszawskim, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. Tydzień Polski” [Londyn], [rok 60], nr 4 (20), 23 stycznia 1999.O książce i jej warszawskiej promocji (8 maja 1999 r.) napisał Rafał E. Stolarski w „Tygodniu Polskim” (Londyn):
Narodowe Siły Zbrojne, których niebagatelny udział w walce o wolność Polski podczas ostatniej wojny był celowo fałszowany bądź minimalizowany przez komunistycznych historyków, a żołnierze tej formacji bezlitośnie tępieni przez organy bezpieczeństwa PRL – doczekały się wreszcie możliwości głoszenia w Kraju prawdy o swych dziejach. Kamieniem milowym na tej trudnej (i jakże długiej jeszcze) drodze jest bez wątpienia książka pt. „Oddziały i żołnierze NSZ w Powstaniu Warszawskim”.
Dzieło to znakomicie poszerza (jeśli wręcz nie zmienia!) naszą wiedzę o najkrwawszej z polskich insurekcji. Powstało zaś dzięki żmudnej, wielomiesięcznej kwerendzie w kilku archiwach, a także pośród byłych uczestników walk i ich rodzin, zaś jej wynik profesjonalnie zredagowała Irena Sawicka, a wydał drukiem Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych w serii Biblioteczka „Szczerbca”. Rewelacyjna zawartość tej książki została już zresztą zasygnalizowana przez Macieja Kledzika czytelnikom „Tygodnia Polskiego” w numerze z 23 stycznia br. [1999].
Słoneczna i ciepła sobota 8 maja 1999 r. stała się dniem promocji wspomnianego dzieła, na którą to uroczystość zapraszał wspomniany Związek Żołnierzy NSZ w jak zawsze niezwykle gościnne dla takich okazji progi warszawskiej Centralnej Biblioteki Wojskowej.
Spotkanie otworzył dyrektor CBW płk dr Krzysztof Komorowski, który serdecznie powitał zgromadzonych, a zwłaszcza licznie przybyłych weteranów – żołnierzy NSZ. Po nim słowo wstępne wygłosił duszpasterz kombatantów ks. biskup dr Zbigniew Kraszewski, w którym zawarł wątki osobiste, wspominając swą służbę jako pomocnik kapelana w Zgrupowaniu „Chrobry II” w Powstaniu Warszawskim i w Kampinosie. Zwrócił też uwagę zgromadzonym na fakt, iż równie ważne (a może ważniejsze) od wmurowywania tablic pamiątkowych i fundowania sztandarów, jest publikowanie książek historycznych – gdyż one na pewno przetrwają dla następnych pokoleń.
Z kolei do tematu promocji wprowadził zebranych krótkim wystąpieniem prof. dr Wiesław Chrzanowski. Zauważył w nim m.in. perfidię komunizmu, który eliminuje z całą premedytacją niewygodne fakty nie tylko z archiwów, ale przede wszystkim z pamięci ludzi. Tak stało się właśnie z historią Narodowych Sił Zbrojnych i promowana książka jest jednym z pierwszych kroków, które odwrócić winny ten orwellowski proces. Zakończył zaś osobistą refleksją ze służby w Powstaniu w szeregach Narodowej Organizacji Wojskowej i o kontaktach z NSZ podczas walk.
Część merytoryczną otworzył Maciej Kledzik – autor wstępu do promowanej książki – który wyczerpująco omówił etapy jej powstawania i zawartość. Zwrócił uwagę, iż dzieło to zmienia całkowicie dotychczas przedstawiony obraz Powstania Warszawskiego – zwłaszcza w jego aspekcie militarnym.
Z kolei, wywołana przez salę, pojawiła się przed zebranymi, jak zawsze skromna, faktyczna twórczyni omawianej książki – jej główna redaktorka Irena Sawicka. Sala nagrodziła jej trud burzliwymi oklaskami.
Spotkanie podsumował prezes Związku Żołnierzy NSZ Bohdan Szucki, który podkreślił fakt, iż „10 lat temu po prostu nie istnieli – nie mogli więc na komunistyczne kłamstwa odpowiadać – ani karabinem, ani słowem”. Dzisiaj, dzięki wysiłkom całego Związku – tak w kraju jak i na emigracji – powstała kolejna książka. I choć dużo już zrobiono – jest to jeszcze wciąż zbyt mało!
W niezwykle ożywionej dyskusji po wystąpieniach wzięło udział kilku weteranów Narodowych Sił Zbrojnych, wspominając głównie swe walki w Powstaniu Warszawskim. Największe chyba wrażenie na zebranych zrobiły reminiscencje Marii Szuleckiej, z jej tragicznej przeprawy kanałami ze Starówki do Śródmieścia w przedostatnią noc sierpnia 1944 roku. (…)
Stolarski Rafał E., NSZ pisze swą historię, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. Tydzień Polski” [Londyn], [rok 60], nr 22 (128), 29 maja 1999.
Materiały z uroczystości odsłonięcia i poświęcenia w kościele św. Brygidy w Gdańsku tablicy-epitafium, upamiętniającej żołnierzy wywiadu „Zachód” Związku Jaszczurczego-Narodowych Sił Zbrojnych, którzy oddali życie za Polskę, walcząc z okupantem niemieckim w latach 1939-1943.
Zawartość:
- Akt fundacyjny.
- Związek Jaszczurczy – Narodowe Siły Zbrojne. Z kart historii wywiadu „Zachód” (Stanisław Smolarz).
- Program uroczystości.
- Przebieg uroczystości odsłonięcia i poświęcenia tablicy-epitafium w Bazylice św. Brygidy w Gdańsku 16.09.2001 roku (Stanisław Smolarz).
- Kazanie ks. prałata Henryka Jankowskiego.
- Modlitwy wiernych na dzień 16.09.2001 roku w uroczystość poświęcenia tablicy ZJ-NSZ.
- Modlitwa błogosławieństwa.
- Przemówienie wojewody pomorskiego Tadeusza Sowińskiego.
- Przemówienie prezesa Związku Żołnierzy NSZ Bohdana Szuckiego.
- Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
- Fragment monologu Konrada z „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego.
- Ponadto m.in. pisma oficjalne.
Tablica w kościele parafialnym Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu.
Spis treści:
- Akt fundacyjny.
- Słowo wygłoszone przez ks. prałata Jana Majdera 25 czerwca 1995 roku podczas poświęcenia tablicy.
- Prośba prezesa związku o poświęcenie tablicy.
- Prośba kol. prezesa o odsłonięcie tablicy.
- Słowa kpt. Józefa Jagielskiego przy odsłonięciu tablicy.
- Akt poświęcenia tablicy.
- Modlitwy wiernych na dzień 25 czerwca 1995 roku (uroczystość poświęcenia tablicy).
- Podziękowania prezesa związku kol. Franciszka Szołocha na zakończenie uroczystości poświęcenia tablicy.
- Poczty sztandarowe, które wzięły udział w uroczystości poświęcenia tablicy.
- Lista zaproszonych gości na uroczystość poświęcenia tablicy.
Tablica w kościele parafialnym Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego w Gdańsku-Przymorzu.
Spis treści:
- Słowo o ufundowaniu tablicy.
- Akt fundacyjny.
- Wyjątki z Modlitwy żołnierzy NSZ.
- Słowo wygłoszone przez ks. prałata mgr. Jana Majdera podczas mszy św. 25 czerwca 1995 roku z okazji poświęcenia tablicy.
- Modlitwy wiernych na dzień 25 czerwca 1995 roku (uroczystość poświęcenia tablicy) odczytane przez kol. Lucjana Wójcika.
- Prośba prezesa Związku Żołnierzy NSZ kol. Franciszka Szołocha o poświęcenie tablicy.
- Słowa ks. proboszcza po poproszeniu o poświęcenie tablicy.
- Prośba kol. prezesa o odsłonięcie tablicy.
- Słowa kpt. Józefa Jagielskiego ps. „Niebieski” przy odsłonięciu tablicy.
- Akt poświęcenia tablicy.
- Podziękowania prezesa związku kol. Franciszka Szołocha na zakończenie uroczystości poświęcenia tablicy.
- Poczty sztandarowe, które wzięły udział w uroczystości poświęcenia tablicy.
- Lista zaproszonych gości na uroczystość poświęcenia tablicy.
- Postscriptum.
Poświęcenie sztandaru Okręgu Pomorskiego Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Spis treści:
- Sztandar, chorągiew, flaga, wg definicji encyklopedycznej.
- Opis sztandaru.
- Uroczystość poświęcenia sztandaru.
- Podziękowanie księdza prałata.
- Podziękowanie prezesa okręgu.
- Homilia księdza prałata mgr. Jana Majdera, proboszcza parafii pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Różańca Świętego Gdańsk Przymorze, wygłoszona podczas mszy świętej i poświęcenia sztandaru ZŻNSZ Okręgu Pomorskiego w dniu 5 września 1993 roku.
Wydruk wybranych podstron z witryny ZŻNSZ (z listopada 2000 r.).
Zawartość:
- Bohdan Szucki, Artykuł wstępny.
- Deklaracja NSZ z lutego 1943.
- Tadeusz Kurcyusz, Rozkaz ogólny nr 3 z 15 stycznia 1944.
- Tadeusz Kurcyusz, Rozkaz „Żegoty” z 31 marca 1944.
- Tadeusz Komorowski, Rozkaz „Bora” z 31 marca 1944.
- Kazimierz Sabbat, Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 1 stycznia 1988.
- [Leszek Żebrowski], O Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Bohdan Szucki, Dzieje Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
- Tadeusz Paweł Rutkowski, Ignacy Oziewicz.
- [Anna Chybowska], Mieczysław Pazderski.
- Porozumienie ŚZŻAK i ZŻNSZ.
- Anna Chybowska, Okręg Pomorski – dokonania.
- [Anna Chybowska], Kronika Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
- Aktualności i nowości.
- Adresy związku ZŻNSZ.
- Julian Tuwim, List Juliana Tuwima z 6.11.1946 do Heleny Ostromęckiej.
Pierwszy statut Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Statut Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych uchwalony na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym ZŻNSZ, 19 marca 1994 r. w Warszawie.
Zawartość książki:
- Od Autorki
- Najkrótsza historia NSZ
- Pewnego dnia w Korbielowie…
- Kim byli „Bartek” i „Sztubak”
- Nowa okupacja
- Działalność oddziału „Sztubaka”
- Partyzanckie życie
- Uroczystości 3 Maja
- Partyzanckie przygody
- Potyczki i obawy
- Represje
- „Wyjazd” na Zachód – ubecka prowokacja
- Ujawnienie
- Dalsze losy
- Spis żołnierzy oddziału partyzanckiego „Szarego”, „Sztubaka”
- Aneksy
- Deklaracja Narodowych Sił Zbrojnych
- Opis działalności młodzieżowej grupy NSZ w Gimnazjum w Żywcu (Jerzy Figura „Juhas”)
- Z wierszy Wawrzyńca Hubki „Dęba”, „Górala” (Matce mojej, Chłopcy z lasu z NSZ, Dwie rzeki)
- Indeks osób
O książce Danuty Suchorowskiej napisano w „Czasie Krakowskim”:
„Legendarni już chłopcy, na waszym mundurze / nie znajdzie suchej nitki, której by nie spluto… / wokół was rozpętano i piekło i burze…” – tym cytatem z wiersza Wawrzyńca Hubki rozpoczęła Danuta Suchorowska swą najnowszą książkę pt. Najdłużej Stawiali Zbrojny opór. Zbrojne podziemie na Podbeskidziu 1945-1950.
Długoletnia skrzypaczka Filharmonii Krakowskiej, ostatnich kilkanaście lat poświęciła na zebranie relacji o działalności podziemia antykomunistycznego. Plonem wielu godzin rozmów i podróży były trzy książki: Wielka edukacja. Wspomnienia więźniów politycznych PRL lat 1945-56, Gurgacz – Popiełuszko lat stalinowskich (wydana jak dotąd jedynie w II obiegu biografia jezuity, partyzanckiego kapelana, zamordowanego przez UB) oraz Rozbić więzienie UB. Akcje zbrojne AK i WiN.
Temat podjęty tym razem był stokroć trudniejszy, gdyż chodziło o oddziały Narodowych Sił Zbrojnych zniesławiane nie tylko przez propagandę komunistyczną, ale traktowane z nieufnością także przez podziemie akowskie. Wielu z byłych żołnierzy NSZ dopiero teraz przełamało barierę nieufności i zdecydowało się zrelacjonować swe przeżycia z okresu zbrojnej walki z komunizmem.
Książka Suchorowskiej być może nie powstałaby, gdyby nie spotkanie z mieszkającym obecnie w Krakowie porucznikiem Antonim Biegunem „Sztubakiem”, którego działalność antykomunistyczna w okolicach Żywca obrosła już legendą. Relacje „Sztubaka” i jego żołnierzy, zwalczających z bronią w ręku narzędzia komunistycznej dominacji (UB, KBW, MO, ORMO, PPR) od Żywca aż po Cieszyn, stały się osnową książki.
Oddział „Sztubaka” był jednym z najliczniejszych i najlepiej uzbrojonych. Najczęściej rozbijano posterunki UB i MO, co było tym łatwiejsze, iż „Sztubak” umieścił tam swoich agentów. Jedną z największych demonstracji siły stanowiły przemarsz i defilada wszystkich oddziałów NSZ z terenu Podbeskidzia, podporządkowanych kapitanowi Henrykowi Flame „Bartkowi”. 3 maja 1946 r. wszystkie oddziały ruszyły w kierunku Wisły.
Sam „Sztubak” i żołnierze jego oddziału (w tym także kobiety) zapłacili wysoką cenę za swą walkę z komuną. Oddział ujawnił się w 1947 r., ale już wkrótce UB rozpoczął aresztowania. Po pełnym tortur śledztwie por. Antoniego Bieguna „Sztubaka” skazano w 1948 r. na 15 lat więzienia w osławionych Wronkach i Rawiczu. Na wolność wyszedł w 1956 r., ale przez cały okres istnienia PRL był inwigilowany przez tajną policję. „Muszę dodać, że nie wszyscy partyzanci z mojego oddziału się ujawnili. Nie ujawniło się też wiele osób spośród naszych współpracowników, tych >>nie spalonych<< i tych na tyle utajnionych, że nie obawiali się przecieku i donosu. Swoją działalność ujawnili dopiero w 1991 roku” – wspomina „Sztubak”.
Opis działalności „Sztubaka” i jego żołnierzy, dla których jedyną nagrodą była przez lata pamięć o nich przechowywana wśród mieszkańców Podbeskidzia, uzupełniono o spis żołnierzy oddziału, indeks nazwisk oraz kilkadziesiąt fotografii.
(B.G.), „Sztubak” i inni. Walka z komunizmem na Podbeskidziu w latach 40., „Czas Krakowski”, rok IV, 14 października 1993, s. 8.O książce Danuty Suchorowskiej napisała Alicja Wancerz-Gluza w „Karcie”:
Książka jest efektem rozmów, jakie w latach 1990-91 udało się autorce przeprowadzić z partyzantami oddziałów NSZ, walczącymi na Żywiecczyźnie oraz z mieszkańcami okolicznych wsi, którzy wspierali oddziały zbrojne.
Z komentarzy autorki wynika, że rozgoryczeni niesławą, jaka ich otacza – w zamian za ich pełną poświęcenia walkę i niezłomność wobec wszystkich okupantów Polski, za tortury i więzienia – zmuszeni przez kilkadziesiąt lat milczeć o swojej przeszłości lub ukrywać ją, gdy znaleźli chętnego (i godnego zaufania) słuchacza, gdy poczuli trochę bezpieczniejszy czas, opowiedzieli swoją historię.
I czytamy zawadiackie opowieści o chłopcach z lasu, o walce, o braterstwie, o partyzanckich weselach, o sprytnym wyprowadzaniu w pole liczniejszego, ale (często) głupiego przeciwnika, o partyzanckiej wielusetosobowej defiladzie 3 maja 1946. Jakby mimochodem pojawiają się „wpadki”, tortury, śmierć.
Nie ma w ich opowieściach ideologii, wartościowania historii, nie ma również niczego, czym zasłużyliby na infamię.
Wancerz-Gluza Alicja, Książki nadesłane, „Karta. Niezależne pismo historyczne”, nr 12, 1994, s. 156.W „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” Maria Wiśniewska napisała o książce Danuty Suchorowskiej:
Żołnierz NSZ, Wawrzyniec Hubka, który usiłował walczyć jeszcze w 1951 roku „z wrogami znad Wołgi”, wyszedł z więzienia w 1956 r., po październiku. Podjął pracę w kopalni, potem w tartaku, ale ciężko schorowany wcześnie otrzymał rentę inwalidzką. Teraz pisze wiersze nagrodzone w konkursie na poezję ziemi żywieckiej. Ich wybór zamieściła Danuta Suchorowska, autorka opracowania o zbrojnym podziemiu na Podbeskidziu w latach 1945-1950. Poetyckie strofy są przejmującym dopełnieniem opowieści o twardych ludziach, których nie załamały ani tortury, ani więzienia i jak głosi tytuł książki „Najdłużej stawiali zbrojny opór”.
Młoda dziennikarka krakowska, D. Suchorowska zetknęła się z bohaterami swojej opowieści 3 maja 1990 w Ciścu koło Żywca, na pierwszej oficjalnie odprawionej mszy św. za dusze żołnierzy NSZ, którzy zginęli w walce o wolną Polskę. Od tego momentu zaczęła się jej trwająca przeszło rok – jak ją nazwie – przygoda z NSZ: „Jeździłam od miejscowości do miejscowości, rozmawiałam z byłymi partyzantami, łącznikami i tymi, którzy służyli ofiarnie udzielając schronienia i organizując pomoc. (…) wędrując po podbeskidzkich wsiach zrozumiałam, że dla tych ludzi, tak zupełnie niepodatnych na komunistyczną propagandę, nazwa NSZ znaczyła więcej i zarazem mniej niż zwykło się sądzić. Oni nie zajmowali się (…) polityką. Żyli i postępowali według zasad, które im wpojono w polskim domu rodzinnym i w polskiej szkole.”
Oddział Antoniego Bieguna (ps. „Sztubak”), działał na Podbeskidziu przez cały okres okupacji niemieckiej. Po nastaniu nowej władzy znów się odrodził. Do lasu spływali ludzie zagrożeni bezpodstawnymi aresztowaniami, ci na których oczach działy się bestialskie mordy, a wreszcie organizowała się w podziemiu młodzież wzburzona brutalną agitacją komunistyczną. Podejmowali wówczas walkę z góry skazaną na przegranie i można tylko zastanawiać się i dziwić, że jednak udało im się dożyć czasów, gdy w sierpniu 1992 r. na Światowym Zjeździe Kombatantów Polskich, pod własnymi sztandarami defilowali w Warszawie przed Grobem Nieznanego Żołnierza i Prezydentem RP Lechem Wałęsą. W książce znajdziemy zdjęcie Antoniego Bieguna z tej uroczystości.
Historia lat powojennych, czasów utrwalania się władzy ludowej, jest wyjątkowo zakłamana. Udostępnione częściowo archiwa byłego Związku Sowieckiego dotyczące m.in. Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych, pokazały jak olbrzymia była liczebność formacji NKWD operujących na ziemiach polskich przynajmniej do 1946, ale i później. Formacje NKWD gwarantowały trwałość i siłę nowej władzy, dlatego też działająca w wyjątkowo trudnych warunkach partyzantka polska, dowodzona w większości przez żołnierzy NSZ, nie miała żadnych szans.
Dziś znów podnoszą się głosy w obronie „utrwalaczy władzy”. Rachunek krzywd nie przeprowadzony do końca czy też nowa próba usprawiedliwienia „góry” kosztem biednych, prostych ludzi? To po której stronie barykady wówczas stanęli, często było wynikiem ślepego przypadku. Tamte okrutne doznania położyły się cieniem na całe późniejsze życie większości żołnierzy NSZ; na ogół są to ciężko poszkodowani inwalidzi. W dalszym ciągu każda bezstronna o nich informacja spotyka się z oszczerczym krzykiem ich byłych oprawców.
Wydanie tej skromnej książki było możliwe tylko na koszt żołnierzy „Sztubaka”. Jak napisał W. Hubka:
„Mnie okrzyczano przestępcą i wrogiem. / Lecz tej potwarzy nie wstydzę się wcale. / Bo to com czynił, czyniłem dla Polski. / I ku jej chwale”.
Wiśniewska Maria, Nikt im wtedy nie współczuł…, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza. The Polish Daily & Soldiers Daily” [Londyn], rok 54, nr 296, 13 grudnia 1993.
Pismo było kontynuacją czasopisma konspiracyjnego „Szaniec”, które ukazywało się w czasie II wojny światowej. ZŻNSZ wydał 2 numery. Następnie ukazywały się dwa pisma: „Szaniec. Niezależny biuletyn kombatantów NSZ” – wydawany w Gdańsku przez Stowarzyszenie Narodowe Rzeczypospolitej, oraz istniejący do dzisiaj „Szaniec Chrobrego. Pismo żołnierzy i sympatyków idei NSZ” (ISSN 1233-457X; potem „Szaniec Chrobrego. Historia-polityka-idea”) – którego wydawcą jest Klub Przyjaciół „Szańca” (Warszawa).
Numery wydane przez ZŻNSZ.
Rok VII:
nr 1 (167), 11 listopada 1991, ss. 8,
nr 2 (168), Gdańsk, 10 grudnia 1991, ss. 8.
Od zeszytu 5 tytuł – „Szczerbiec”.
W skład redakcji wchodzili: Anna Chybowska (nr 7-12), Marek Grzesiuk (nr 1, 4), Józef Krzyżanowski (nr 2), Anna Szucka (nr 2-4), Bohdan Szucki (nr 1-12), Piotr Szucki (nr 3-12), Jerzy Treliński (nr 8-12), Marcin Zaborski (nr 3), Leszek Żebrowski (nr 4-6).Wyszło 12 zeszytów.
Rok I, nr 1, grudzień 1990, ss. 6.
Rok II, nr 2, grudzień 1991, ss. 28.
Rok III, nr 3, listopad 1992, ss. 44.
Rok IV, nr 4, kwiecień 1993, ss. 105.
Rok IV, nr 5, październik 1993, ss. 117.
Rok V, nr 6, czerwiec 1994, ss. 137.
Rok VI, nr 7, styczeń 1995, ss. 87. ISBN 83-903124-3-3.
Rok VII, nr 8, grudzień 1996, ss. 320. ISBN 83-903124-8-4.
Rok IX, nr 9, kwiecień 1998, ss. 183. ISBN 83-903124-2-5.
Rok XI, nr 10, styczeń 2000, ss. 344. ISBN 83-911017-5-4.
Rok XIII, nr 11, czerwiec 2002, ss. 224. ISBN 83-911017-8-9.
Rok XIV, nr 12, listopad 2003, ss. 392. ISBN 83-911017-9-7.
Druk okolicznościowy, wydany z okazji obchodów 10. rocznicy powstania Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych.
Zawartość:
- cytat ze „Szczerbca”, nr 6 z 1994 r. [o powstaniu związku]
- fragment apelu ZG ZŻNSZ z 15 września 1990 r.
- fragment statutu związku
- … z historii Związku [najważniejsze daty]
- Deklaracja Narodowych Sił Zbrojnych z lutego 1943 r.
Ulotka w sprawie wydania drukiem wspomnień żołnierzy podziemia narodowego. W tekście fragment opisu walki pod Borowem 23 lutego 1944 r. autorstwa Józefa Poray-Wybranowskiego.
Autorem wstępu jest ks. bp Zbigniew Józef Kraszewski duszpasterz kombatantów polskich. Książka ma również swoją wersję internetową.
W „Sprawie Polskiej” napisał Wojciech Turek:
Staraniem Bohdana Szuckiego, w ramach „Biblioteczki Szczerbca” ukazała się estetycznie wydana książeczka poświęcona „Modlitwie o Wielką Polskę”, odmawianej po porannym apelu w większości oddziałów NSZ i niektórych oddziałach NOW. Fakt, że dopiero obecnie tekst modlitwy stał się dostępny dla nowych pokoleń Polaków, świadczy najdobitniej o dramacie narodowców, o których komuniści albo nie pozwalali mówić, albo mówili w sposób urągający prawdzie. Nawet w okresie religijno-patriotycznej egzaltacji lat 80., gdy w kościołach rozbrzmiewały najróżniejsze pieśni opiewające katolicko-narodową symbiozę, modlitwy narodowców nie zaistniały. Nadal spoczywały głęboko na dnie narodowej świadomości, pod stertą oszczerstw rozgłaszanych o NSZ przez komunistów.
Bohdan Szucki dotarł do oryginalnego tekstu modlitwy, zamieszczonego 15 VIII 1940 r. w tygodniku Stronnictwa Narodowego pt. „Polak”. Ustalił również, że autorem modlitwy był ks. dr Henryk Strąkowski, duszpasterz podziemia narodowego, późniejszy biskup sufragan lubelski, zmarły w 1965 roku.
Książeczka zawiera również teksty innych modlitw, odmawianych w czasie okupacji przez narodowców: przejmującej „Królowo Korony Polskiej z twarzą pociętą szablami”, rozpowszechnionej w Brygadzie Świętokrzyskiej, oraz „Modlitwy harcerskiej Hufców Polskich”. Całość dopełniają okolicznościowe ilustracje przedstawiające m.in. ryngrafy, noszone – wzorem dawnego rycerstwa – przez żołnierzy walczących o Wielką Polskę.
W. T. [Wojciech Turek], Zapomniane modlitwy, „Sprawa Polska. Pismo chrześcijańsko-narodowe”, nr 3 (5), maj-czerwiec 1999, s. 32.W „Nauczycielu Ewangelii. Piśmie Parafii św. Antoniego w Toruniu” napisał Rafał Zgorzelski:
Kilka lat temu w serii „Biblioteczki Szczerbca” ukazało się interesujące opracowanie dr Bohdana Szuckiego Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, opatrzone słowem wstępnym Jego Ekscelencji ks. bp. Zbigniewa Józefa Kraszewskiego, duszpasterza kombatantów polskich. Przeglądając karty broszurki można przekonać się, jak wielkie znaczenie w życiu człowieka odgrywa modlitwa. Jego osobista rozmowa z Panem Bogiem, dzielenie się własnymi radościami i troskami, podziękowanie za otrzymane łaski i prośba o pomoc w rozwiązaniu problemów. Autorem „Modlitwy żołnierzy NSZ” był żołnierz podziemia narodowego z lat hitlerowskiej i sowieckiej okupacji ks. Henryk Strąkowski, późniejszy profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i biskup pomocniczy diecezji lubelskiej.
„Modlitwa żołnierzy NSZ” jest wezwaniem do Boga Wszechmogącego, dawcy siły i mocy wytrwania w walce o Polskę, hołdem dla pomordowanych w lochach czeki i gestapo, błagalną prośbą do Matki Boskiej Częstochowskiej i Matki Boskiej Ostrobramskiej o ochronę bojowników podziemia narodowego, rycerzy Orła Białego.
Modlitwa towarzyszyła rycerzom polskim od najdawniejszych czasów, sławetnego zwycięstwa grunwaldzkiego pod sztandarem „Bogurodzicy” nad krzyżackim żołdactwem. Od niej rozpoczynały dzień także grupy leśne NSZ stawiające sobie za cel wyswobodzenie Rzeczpospolitej Polskiej z niewoli okupanta, uczynienia jej Królestwem Chrystusa. Modlitwa dodawała wiary w lepsze jutro i nadawała walce podziemia jednoznacznie ideowy charakter oraz sens.
Po wojnie światowej rycerze noszący na piersi ryngraf z Matką Boską Częstochowską zostali wyklęci, a ich modlitwę potępiono. Przetrwała w sercach i pamięci bojowników, odmawiano ją potajemnie.
Obecnie „Modlitwa żołnierzy NSZ” przypomina piękną kartę historii Wojska Polskiego, edukuje młodzież, jest odmawiana podczas uroczystości organizowanych przez Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych. Tablica z tekstem modlitwy, ufundowana przez kombatantów w hołdzie Hetmance Polskich Rycerzy i Królowej Polski znajduje się w Sanktuarium Pamięci Narodu na Jasnej Górze. Oprawioną w białą skórę ozdobną dedykację otrzymał również Ojciec Święty, któremu żołnierze NSZ walczący o wolność Polski w latach 1939-1956 złożyli w ofierze to, co mieli najcenniejszego: swoją Modlitwę, dziękując Panu Bogu i Pani Częstochowskiej za papieża Polaka.
A co Ty możesz powiedzieć o swojej modlitwie?
Zgorzelski Rafał, Modlitwa, „Nauczyciel Ewangelii. Pismo Parafii św. Antoniego w Toruniu”, nr 4 (165), 24 lutego 2002, ss. 4-5.
Informator wydany z okazji młodzieżowego konkursu wiedzy o Armii Krajowej, Narodowych Siłach Zbrojnych i Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, zorganizowanego w Lublinie przez Zarząd Okręgu ŚZŻAK w Lublinie, Zarząd Okręgu ZŻNSZ w Lublinie, Zarząd Obszaru Wschodniego WiN w Lublinie i Komendę Hufca ZHP w Lubartowie.
Zawartość:
- Konkurs o AK i NSZ.
- [Leszek Żebrowski], O Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Bohdan Szucki, Modlitwa żołnierzy NSZ [książka: Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Firma Pietrosul i Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Olsztyn-Warszawa 1998].
- Teksty.
- Jerzy Buzek, Żołnierze wyklęci [wstęp do książki: Wąsowski Grzegorz, Żebrowski Leszek (wybór i opracowanie), Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, Oficyna Wydawnicza Volumen, Liga Republikańska, Warszawa 1999].
- Leszek Żebrowski, Prawda o Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Leszek Żebrowski, Narodowe Siły Zbrojne – rozwój organizacyjny.
- Leszek Żebrowski, Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim.
- Leszek Żebrowski, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe 1945-1956.
- Józef Poray-Wybranowski, Bój pod Borowem.
- Władysław Stefanoff, Obozowisko w Jacie.
- Mirosław Ostromęcki, „Szaniec” w Powstaniu Warszawskim.
- Maciej Panecki, Historia konspiracyjnego „Szczerbca”.
- Piosenki i wiersze.
- Pieśń partyzancka NSZ.
- Franciszek Bajcer, N.S.Z. – to my!
- Franciszek Bajcer, Pieśń partyzancka NSZ.
- Pieśń Oddziału NSZ „Cichego”.
- Partyzanci.
- Edward Słoński, Na zgliszczach.
- Józef Szczepański, Czerwona zaraza.
- Wawrzyniec Hubka, Ratuj nas Chryste!
- Antoni Makarski, O żołnierzu.
- Leszek Paweł Czajkowski, Ojczyzna.
- Leszek Paweł Czajkowski, Żołnierze wyklęci.
- Tadeusz Sikora, Żołnierzom Narodowych Sił Zbrojnych.
- Ilustracje [40 ilustracji].
- Witryna internetowa ZŻNSZ, wersja z 29 listopada 2000.
Zawartość tomu:
- Przedmowa (Bohdan Szucki)
- Uwagi wstępne
- Wydawnictwa Związku Żołnierzy NSZ
- Książki i inne wydawnictwa zwarte
- Dedykacje autorskie
- Artykuły i notatki z wydawnictw ciągłych i prac zbiorowych
- Maszynopisy
- Aneksy [recenzje itp.]
- Spis tomów „Biblioteczki Szczerbca”
- Zawartość zeszytów 1-12 „Szczerbca”
- Wykaz ważniejszych skrótów
- Wykaz wykorzystanych wydawnictw ciągłych
Zawartość tomu:
- Bohdan Szucki, Wstęp.
- Leszek Żebrowski, Rozwój organizacyjny i działalność Narodowych Sił Zbrojnych.
- Dariusz Radziwiłłowicz, Zachodnia myśl polityczna w programie i działalności Narodowych Sił Zbrojnych.
- Zbigniew Gnat-Wieteska, Inspektorat Ziem Zachodnich.
- Krzysztof Komorowski, Konspiracyjny ruch narodowy na Pomorzu Nadwiślańskim 1939-1947.
- Rafał Sierchuła, Działalność wojskowych organizacji konspiracyjnych obozu narodowego w Wielkopolsce w latach 1939-1949.
- Tomasz Biedroń, Okręg Krakowski Związku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych 1939-1945.
- Kazimierz Litwiejko, Struktura i obsada personalna Okręgu XIII Narodowych Sił Zbrojnych.
- Marcin Zaborski, Okręg Lubelski Narodowych Sił Zbrojnych 1942-1944 fragmenty artykułu.
- Marek Jan Chodakiewicz, Niemanichejskie spojrzenie na NSZ: przypadek Leonarda Szczęsnego Zub-Zdanowicza fragment artykułu.
- Życiorysy dowódców i wyższych oficerów NSZ (opracowanie: Tadeusz Paweł Rutkowski i Monika Polkowska).
Zawartość książki:
- Zbigniew Gnat-Wieteska, Wstęp.
- Władysław Weker, Konspiracja.
- Kalina Mataszewska-Sroczyńska, Powstańcze losy materiałów Biura Fałszerstw NSZ.
- Życiorys Ludwika Wekera.
- Władysław Weker, Wspomnienia o bracie Ludwiku.
- Jerzy Olgierd Iłłakowicz, Wydział Finansowy ZJ i NSZ [z indeksem nazwisk i pseudonimów].
- Władysław Sroczyński, Mój skromny udział w pozyskiwaniu funduszy na działalność Związku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych.
- Jerzy Olgierd Iłłakowicz, Komisariat Cywilny. Służba Cywilna Narodu.
- Jerzy Olgierd Iłłakowicz, Historia mego udziału w Organizacji.
- Mirosław Ostromęcki, Prasa Narodowych Sił Zbrojnych w Powstaniu Warszawskim.
- Życiorys Mirosława Ostromęckiego.
- Władysław Miłkowski, Drukarze i drukarnie „Szańca”.
- Karol Lipiński, Drukarnia na ul. Niecałej.
- Zygmunt Goraj, Prasa podziemna.
- Mieczysław Druździel, Moja działalność konspiracyjna w latach 1940-1944.
- Leszek Żebrowski, Wprowadzenie do wspomnień por. Tadeusza Siemiątkowskiego „Mazura”.
- Maciej Szymański, Tadeusz Siemiątkowski.
- Tadeusz Siemiątkowski, Oddział Bojowy przy Komendzie Głównej ZJ (później NSZ).
- Jerzy Nachtman, Byłem w oddziale por. „Mazura”.
- Zbigniew Gnat-Wieteska, Batalion Ochrony Kwatery Głównej NSZ.
- Maciej Szymański, Nieudany „skok” na broń.
- Lokale konspiracyjne Szkoły Podchorążych Piechoty w Warszawie.
- Zbigniew Kuciewicz, Produkcja podręczników.
Materiały z sesji naukowej w Mławie – 16 maja 1992 r.
Zawartość książki:
- Część pierwsza.
- Stanisław Świercz, Słowo wstępne.
- Bohdan Szucki, Wystąpienie otwierające sesję naukową.
- Hanna Zarebska (scenariusz i reżyseria), Pamięci Skazańcom – program słowno-muzyczny przygotowany przez Młodzieżową Grupę Teatralną Miejskiego Domu Kultury w Mławie.
- Część druga.
- Ryszard Juszkiewicz, Z dziejów konspiracji na północnym Mazowszu.
- Stanisław Borodzicz, Działalność Narodowych Sił Zbrojnych na terenie Mazowsza północnego i współdziałanie z Armią Krajową i innymi organizacjami na tym terenie.
- Leszek Żebrowski, Prawda o Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Zbigniew Kulesza, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe w walce ze stalinizmem na Mazowszu w latach 1945-1956.
- Urszula Kownacka-Płauszewska, Stanisław Świercz, Prawda, którą trzeba znać.
- Stanisław Świercz, Apel do zebranych o złożenie hołdu rodzinie Dziemieszkiewiczów.
- Włodzimierz Bogdanowicz, Ostatnie chwile „Roja”.
- Włodzimierz Bogdanowicz, Jan Kmiołek i jego oddział jako przykład antykomunistycznego ruchu oporu na terenie Puszczy Białej.
- Część trzecia.
- Czesław Czaplicki, Komentarz do referatu Zbigniewa Kuleszy.
- Jan Zamojski, Powstanie, dzieje i rola senatu w państwie polskim.
- Jerzy Skorupiński, Geneza, walka i polityka Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.
- Kazimierz Tański, Działalność Narodowych Sił Zbrojnych i innych organizacji podziemnych na północnym Mazowszu.
- Ks. Sławomir Malinowski, Polska to wielka rzecz.
- O. Franciszek Nowicki, Fragment wystąpienia.
- Kazimierz Tański, Historia skrócona Mławy i okolic.
Ilustrowany kalendarz ścienny na rok 1998.
Zawartość:
- Geneza Narodowych Sił Zbrojnych [błędnie podany jako autor dr Bohdan Szucki]
- oraz życiorysy (nie tylko dowódców) –
- Władysław M. Marcinkowski
- Ignacy Oziewicz
- Tadeusz Kurcyusz
- Albin Walenty Rak
- Stanisław Nakoniecznikow
- Tadeusz Danilewicz
- Zygmunt Broniewski
- Stanisław Kasznica
- Bronisław Banasik
- Ks. Michał Poradowski
- Tadeusz Wolfgang Zieliński
- Ks. bp Zbigniew Józef Kraszewski
Tom jest kontynuacją książki Eugeniusza Tuźnika – Wolność przyszła później, Kombatanckie biografie więźniów politycznych PRL, Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Oddział Wrocław, Wrocław 1997.
Zawartość tomu:
- Od wydawcy
- Rozdział I
- Wstęp
- Armia Krajowa – zarys historyczny
- Wolność i Niezawisłość – zarys historyczny
- Biografie kombatanckie AK-WiN
- Echa terroru AK-WiN
- Rozdział II – Narodowe Siły Zbrojne. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
- Wstęp
- Przedmowa
- Zarys historyczno-organizacyjny
- NSZ w dokumentach
- Biografie kombatanckie
- Echa terroru
We wstępie do rozdziału pierwszego napisał Eugeniusz Tuźnik:
Historia walki i poświęcenia podziemia polskiego dla odzyskania niepodległości oraz ogrom zbrodni dokonanych na narodzie polskim przez zaborców w latach 1939-1956, może doczeka się w przyszłości pełnego naukowego opracowania, chociaż związane z tym rozmiary i komplikacje nie rokują ani rychłego, ani dokładnego uwieńczenia dzieła. (…) W tym opracowaniu przedstawiamy wydarzenia związane z działalnością AK-WiN, NSZ-NZW. (…)
Czesław Czaplicki w przedmowie do rozdziału drugiego napisał m.in:
Przez prawie pięćdziesiąt lat komuniści szkalowali Narodowe Siły Zbrojne i Stronnictwo Narodowe, zarzucając im perfidnie współpracę z Niemcami i szpiegostwo. Głoszenie takich oszczerstw miało usprawiedliwić w oczach społeczeństwa polskiego i sojuszników zachodnich mordowanie i prześladowanie członków tych prawicowych organizacji, ich rodzin, a nawet sympatyków. Najwięcej kar śmierci i najwyższe kary więzienia oprawcy komunistyczni wymierzali z zasady członkom NSZ, a szczególnie należącym do kierownictwa oraz tym wszystkim, którzy wzięli udział w akcji samoobrony przed represjami ze strony narodowego okupanta. (…)
Dowodem na wyjątkowo wrogi stosunek tzw. władzy ludowej do żołnierzy NSZ był chociażby fakt zemsty na mojej osobie. Ukrywając się 18 lat przed bezpieką komunistyczną, nienagannie pracowałem w różnych przedsiębiorstwach państwowych i studiowałem, a nawet odbyłem pod zmienionym nazwiskiem jeszcze raz zasadniczą służbę wojskową i mimo to wszystko za „chęć obalenia ustroju” komunistycznego w latach 1945-1946 – prokurator wojewódzki Rataj oraz Strojecki, zażądali dla mnie wyroku śmierci w 1964 r.
Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Mławie 7 listopada 1995 roku. Niestety, pozycja – pod względem redakcyjnym – wydana jest fatalnie.
Zawartość książki:
- Część I. Wybrane problemy działalności podziemia niepodległościowego.
- Krzysztof Komorowski, Dramatyczny epilog Polskiego Państwa Podziemnego.
- Leszek Żebrowski, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe 1945-1956. Rozwój organizacyjny i działalność.
- Stanisław Borodzicz, Działalność NSZ na terenie Mazowsza północnego i współdziałanie z Armią Krajową oraz innymi organizacjami.
- Władysław Stanilewicz, Problemy podziemia w zachodniej części obszaru centralnego (okręg łódzki) ze szczególnym uwzględnieniem miasta Łodzi.
- Ludwik Meresta, Wybrane problemy działalności NSZ-NZW na Lubelszczyźnie po lipcu 1944 r.
- Wiesław Leszek Ząbek, Wojsko Polskie w walce z podziemiem niepodległościowym na północnym Mazowszu w latach 1945-1949.
- Część II. Walka podziemia AK i NSZ na północnym Mazowszu (materiały z sesji).
- Stanisław Świercz, Ruch Oporu Armii Krajowej i Narodowe Zjednoczenie Wojskowe w walce z obu okupantami Polski. Mazowsze północne w latach 1944-1956: konsekwencje tej walki.
- Stanisław Borodzicz, Działalność żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na północnym Mazowszu od stycznia 1944 do sierpnia 1945 roku.
- Witold Grzebski, Połączenie Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych Mazowsze- -Północ z Podokręgiem Armii Krajowej „Olsztyn-Tuchola” oraz NSZ i AK na terenie powiatu płońskiego.
- Józef Kuczyński, Ruch oporu w walce z okupantem sowieckim w powiecie mławskim w latach 1945-1953.
- Czesław Czaplicki, Z dziejów walk NSZ na Mazowszu. Akcja w Krasnosielcu.
- Część III. Żołnierze podziemia niepodległościowego.
- Leszek Żebrowski, Płk Stanisław Nakoniecznikow ps. „Kmicic” – zdrajca czy bohater?
- Marek Jan Chodakiewicz, Leonard Zub-Zdanowicz ps. „Ząb” – kontrowersje i legendy.
- Wiesław Leszek Ząbek, Ppłk Józef Dominik Żbikowski ps. „Grzymała”. Żołnierz i konspirator.
- [b.a.], Mieczysław Dziemieszkiewicz ps. „Rój”, jego oddział jako przykład antykomunistycznego ruchu oporu na ziemi ciechanowskiej.
- Ponadto: wstęp (Bohdan Szucki), przedmowa (Wiesław Leszek Ząbek), oficjalne wystąpienia podczas sesji (prezesa ZŻNSZ Bohdana Szuckiego, przewodniczącego Rady Miejskiej Mławy Pawła Tańskiego, sekretarza RN ZŻNSZ Stanisława Świercza, prezesa Okręgu Ciechanów ŚZŻAK Tadeusza Czajkowskiego), podsumowanie (Ryszard Juszkiewicz).
Materiały z sesji popularnonaukowej „Tradycje niepodległościowe i walka zbrojnego podziemia na północnym Mazowszu w latach 1918-1956”, która odbyła się 26 czerwca 1993 r. w Makowie Mazowieckim.
Zawartość tomu:
- Bohdan Szucki, Wstęp.
- Wiesław Leszek Ząbek, Przedmowa.
- Część I – Tradycje niepodległościowe na północnym Mazowszu.
- Tadeusz Rawski, Północne Mazowsze. Teatr działań wojennych XVIII-XX wieku.
- Wiesław Leszek Ząbek, Wojna polsko-sowiecka 1920 r. na północnym Mazowszu.
- Dariusz Radziwiłłowicz, Miejsce tradycji grunwaldzkiej w świadomości politycznej.
- Leszek Żebrowski, Podziemie polityczne i wojskowe obozu narodowego 1939- -1948.
- Część II – Podziemie niepodległościowe na północnym Mazowszu.
- Wiesław Leszek Ząbek, Podziemie zbrojne i opozycja polityczna na północnym Mazowszu.
- Henryk Piskunowicz, Działalność AK na północnym Mazowszu – podokręg północny „Tuchola”.
- Marek Jan Chodakiewicz, Dylematy polskich niepodległościowców.
- Wiesław Leszek Ząbek, Jednostki wojskowe WOW w walce ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym na północnym Mazowszu.
- Część III – Wspomnienia i refleksje o Narodowych Siłach Zbrojnych.
- Stanisław Borodzicz, Działalność NSZ na terenie Mazowsza północnego i współdziałanie z Armią Krajową i innymi organizacjami.
- Czesław Czaplicki, Z dziejów walk NSZ na północnym Mazowszu – Akcja w Krasnosielcu.
- Leszek Żebrowski, Płk Stanisław Nakoniecznikoff ps. „Kmicic” – zdrajca czy bohater?
- Marek Jan Chodakiewicz, Leonard Zub-Zdanowicz ps. „Ząb” – kontrowersje i legendy.
- Wiesław Leszek Ząbek, Por. Aleksander Piaseczny ps. „Makary”. Dzieje znane i nieznane.
- Wiesław Leszek Ząbek, Ppłk Józef Dominik Żbikowski ps. „Grzymała”. Żołnierz i konspirator.
Zawartość tomu:
- Od autora
- I. Wprowadzenie
- II. Polityka okupantów w latach 1939-1956
- Pod okupacją niemiecką
- Pod okupacją sowiecką
- III. Zarys działalności konspiracyjnej w Obwodzie Płońsk
- Ogólna strategia Polskiego Państwa Podziemnego (PPP)
- Początki pracy konspiracyjnej
- Polska Organizacja Zbrojna (POZ)
- Tajna Armia Polska (TAP)
- Narodowe Siły Zbrojne (NSZ)
- Polska Organizacja Wojskowa (POW)
- Inne organizacje wcielone do ZWZ-AK: ZOB, PZP, AK dla SIS
- Tworzenie jednolitego obwodu AK
- Tragiczne wydarzenia
- Rozbudowa struktury organizacyjnej obwodu
- IV. Działalność konspiracyjna w Ośrodku „Pole”
- Uzbrojenie
Pod budyneczkiem
Wyprawy po złote runo
Przy dworku w Dobrskach
Pod skrzydłami Halifaxa
Przygotowania do zrzutu broni „Jadwisia” na Placówkę „Zosia 703”
Sierżant pilot Henryk Bober
Sierżant bombardier Stanisław Gojdź
Sylwetka pchor. Tadeusza Rożnowskiego
Sylwetka pchor. Andrzeja Rowickiego
Samolot tylko okrążył pole zrzutowe- Prasa podziemna i nasłuch
Wspomnienie Haliny Glińskiej
Wspomnienie Zdzisława Żabowskiego „Żaka”, „Rysia”
Halina Glińska „Miła” brała udział w nasłuchu radiowym
Relacja Jadwigi Łazarskiej „Jagody”
Wspomnienie własne autora- Budowle partyzanckie
- Łączność i wywiad
- Kontakty z Węgrami
Wypowiedź Mieczysława Ostoi-Mitkiewicza
Wypowiedź Stanisława K. Bilińskiego
Wspomnienie Krystyny Różańskiej-Kaczyńskiej „Kaliny”
Wspomnienie Anny Rościszewskiej-Stoyanow- Akcje dywersyjno-obronne
Wyłamanie
Potyczka w Strożęcinie- Wydarzenia 1944 roku
Leszek Tyszkiewicz „Woda” – nie wydał nikogo
Ryszard Łukaszewicz „Ryś” – Epizod w Nowej Wronie- Kontakty AK z AL
- Losy dokumentacji konspiracyjnej
- V. Współpraca z wywiadem brytyjskim
- Opracowanie Małgorzaty Goździkowskiej (z d. Glińskiej) o Czesławie Glińskim „Czumizie”
- Pożegnanie zmarłego „Czumizy”
- Działalność Czesława Lasika
- Działalność Fryderyka Punkta
Tragiczna wsypa- Sylwetki pozostałych członków sekcji Lasika
- VI. Kadry dowódcze Obwodu Płońsk
- Józef Czajkowski „Gama”
- Adolf Rowicki „Lubicz”
- Dowódcy Obwodu Płońsk
Eugeniusz Żabowski „Kruk”, „Wiarus”
Ludwik Krupiński „Korwin”
Witold Grzebski „Motor”- Dowódcy ośrodków
Longin Karpiński „Kruk”
Zygmunt Szewczyk „Malaga”- Dowódcy placówek
Jerzy Zieliński „Bliźniak”
Wacław Gorzkowski
Czesław Bugajewski „Bończa”, „Bagno”
Klemens Żabowski „Karaś”, „Łoś”
Zdzisław Żabowski „Żak”, „Ryś”- Pożegnanie śp. Kolegi Zdzisława Żabowskiego (opracował i pożegnał Witold Grzebski)
- Szefowie oddziałów sztabu Komendy Obwodu
Stanisław Zdunowski „Zbroja”
Zdzisław Ryziński „Bogusław”
Stanisław K. Biliński „Szary”- Inni dowódcy
Jan Karpiński „Szot” dowódca plutonu
Lucjan Marchlewski „Dąb” dowódca plutonu
Wincenty Orlikowski „Gorący” dowódca patrolu- VII. Sylwetki żołnierzy
- Tadeusz i Feliks Archutowscy
- Edward Bronowski
- Lucjan Kocięcki „Zan”
- Czesław Wojewódzki
- Bonifacy Żabowski „Kolejarz”
- Danuta Kaliszewska „Czajka”, „Józefinka”
- Tadeusz Kaliszewski „Tarnawa”
- Halina Anna Smolińska „Ola”
- Tadeusz Lasocki „Dołęga”
- Wiktor Marczyński „Kret”
- Zbigniew Marzewski „Korab”
- Adam Mączewski „Poważny”
- Henryk Morawski „Brzoza”
- Janina Guzanowska „Róża”
- Krystyna Różańska-Kaczyńska „Kalina”
- Halina Glińska „Miła”
- Halina Glińska wspomina
- Zdzisław Zakrzewski „Dąb”
- VIII. Relacje i wspomnienia
- Czesław Gliński – partyzancki czas
- Ryszard Rzeszotarski – więzień Stutthofu
- Józef Obrębski – 18-letni zakładnik
- Eugeniusz Bojar – wkroczenie Sowietów do Leśnik nad Bugiem
- Wiktor Borczyński – zginął w Katyniu
- Janina Kownacka – tragedia na robotach przymusowych
- Zygmunt Jankowski – aresztowanie kierownika szkoły w Nowym Mieście
- Marta Pokrzywnicka – wysiedleni z Sochocina
- Adela Koczko-Brzostek – spontaniczna pomoc aresztowanym
- Henryka Kaźmierska – wieniec za wiązankę
- Anna i Henryk Wacholowie – domek za lasem
- Marian Charzyński – być szwagrem komendanta obwodu
- Jan Reinert – za okazane serce
- Adam Bomert – pomagał ludziom
- Jan Ptasiński – i ty byłeś „synem ziemi mazowieckiej”…
- Mieczysław Widaj – skazywał na śmierć wielu mieszkańców Płońska i ziemi płońskiej
- IX. „Wyzwolenie” i samoobrona w Obwodzie Płońsk
- Zmiana okupanta
- „Wyzwolenie” – miód nie odszedł, cukier nie przyszedł…
- Nowe organizacje – kontynuacja samoobrony
- Jerzy Kierski: Polski Związek Powstańczy
- Jadwiga Łazarska: żyć dla innych i Ojczyzny
- Stanisław Morawski: trochę prawdy
- „Anatomia” procesów sądowych Stanisława Morawskiego
- Roman Dobaczewski – pełen życzliwości dla sąsiadów
- X. Ziemiaństwo w konspiracji
- Kazimierz Salwowski – gwałt niech się gwałtem odciska
- Ksawery Charzyński: „ugoda” z milicją
- Stanisław Józef Rościszewski – wywodził się z Dobrsk
- Włodzimierz Kugler, malarz z Osieka
- Andrzej Kugler – syn malarza
- Danuta Kugler – banicja córki malarza
- Stanisław Wiśniewski – wspomnienie zła
- XI. Kobiety w więzieniach UB, poborowi w kopalniach PRL
- Alina Zakrzewska „Młodociana” opowiada
- Leokadia Przedpełska „Matka Podziemia”
- Witold Grzebski: pamiętamy i nigdy nie zapomnimy!
- Polityczni żołnierze górnicy
- Jan Przepiórkiewicz – syn kułaka do KWK
- XII. Samoobrona grupowa
- Szkolne Bataliony Szturmowe (SBS)
- Ryszard Sękowski – „Wiarus” o sobie i poniesionej karze
- Jadwiga Marcińska – córka o matce
- Stanisław Domiński – wspomnienia „Sokoła”
- Oddział Wiktora Stryjewskiego „Cacki”
- Współtowarzysze Wiktora Stryjewskiego
- XIII. Działalność kombatancka
- Obwód Mazowsze Północ ŚZŻAK z siedzibą w Warszawie
- Obwód Płońsk ŚZŻAK z siedzibą w Baboszewie
- Związek Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego Oddział Warszawski, Koło ZWPOS z siedzibą w Baboszewie
- Związek Represjonowanych Żołnierzy-Górników
- Współpraca związków kombatanckich
Narodowe Siły Zbrojne – z perspektywy półwiecza
Porozumienie
W latach 1990-2000- XIV. Zakończenie
- Quo vadis ziemio płońska? Historia jednej butelki
- Dokąd mamy zmierzać
- XV. Załączniki
- Wykaz skrótów
- Nazwy określające wielkości gospodarstw rolnych
- Nazwy struktur konspiracyjnych ZWZ-AK
- Nazwy szefostw
- Kalendarium
- Wykaz literatury
- Indeks osób (dotyczący zakresu historycznego str. 15-404)
- Indeks miejscowości
- Fotografie
oraz (nie będąca reprintem)